Caltiera d'Ulmea

UL	Šta pogina ṛ’ ê š-cṛiccịa ‘n ulmioš-cu, s’cundu a gṛafia d’ Marco Michelis

A caltieṛa d’ Ulmèa ṛèè štô üna d’l cịü’ ‘mpultonti fṛobṛiche ch’ u j’è štà ‘n Vol Tonno, ch’ ṛô docciu tṛâvojju ‘ntû Növ’zèntu.

A caltieṛa d’Ulmèa, futugṛafia d'l 1908

Štōṛia

Ina pṛimma idea d’ švilüppoa l' mpiontu ‘ndüštṛioa, šfṛütèndu ‘l risulse d’ l’ euva d’ Tonno, ṛeṛa štô pṛûpōšta ‘ntl’ 1890, quonde i diṛigenti dâ Caltieṛa sales̅c̅iona ‘d Mathi (Tiṛin) j’ eṛo vignịü ‘nt’ Ulmèa p’r ina pṛimma vis̅c̅ita, cumpagnoi da ina cumiscịun d’l cumün, cun a coppu l'alua scendicu Dumé Bošši.

I pṛimmi rilievi i j’ avèvo focci, dal Punte d’ Nova fin aṛa ciona d’ Bolchi. S’majia chè èl pōštu cịü’ adottu p’l a cuštṛuziun d’l' ‘mpiontu a fusse quâ d’l Is’ṛa M’ʒona, lun ch’ u j’ eṛa ʒà ‘n miṛin, ch’ l’ eṛa dî fṛaei Munatti. Èl tṛâtative i n’ eṛo ‘ndoi a bun fin è alau i tṛavoji i n’ eṛo ch’m’nzoi.

U švilüppu

Des̅c̅ oggni dōppu, ‘ntl 1900, l’ ‘nʒignea Sciondṛu Lûṛenzetti, ch’ l’ avèva ʒà direttu i tṛâvoji p’l li fōlti d’ Nova, l’ avèva tulna r’pià l’'idea d’ foa in’ ‘mpiontu ‘ndüštṛoa è paṛau l’avèva focciu noššio ina pṛimma sûcietà: a "Caltiera d’ Tonno A. Lûṛenzetti & C.", chè pöö a geštiṛà a caltieṛa.

U štabilimentu ‘nšl špunde d’ Tonno l’ è štà focciu sulu dōppu èl 1902, onnu dâ cuštṛûziun d’l canoa chè, daṛa ciüsa, l’ eṛa bun a doa a giüšta fōlza p’l foa tṛavajioa l' ‘mpiontu. Divelsci padṛui dî pṛoi, peṛò, j’ eṛo cuntṛoṛi a vend’ṛi aṛa caltieṛa, cōsa chè ṛ’ avèva fṛênà a cuštṛuziun dâ fṛobṛica.

Ina vōta focciu a pṛimma polte d’l fabṛicattu, ‘ntl’ 1903 j’ avèvo muntà i pṛimmi machinoṛi chè ‘ntl’ 1904 j’avèvo focciu sciultia èl pṛimmu föjiu d’ papea. A sucietà, ‘ntl’ 1910 ṛ’eṛa štô špuštô a Zena, p’l ajioa i cuntatti cumelcioa. ‘ N pōcu tempu èl papea ch’ u vigniva focciu ‘ntâ paploiṛa u s’ ch’m’nzova a vendo ascì ‘ntî m’lcoi egizioi è in Asia.

Tèmpu dâ Pṛimma Guèra Mundioa a paploiṛa ṛ’ eṛa štô clašificô cumme in štabilimentu aus̅c̅iliaṛiu. Dōppu èl pṛimmu dōppuguèra in peṛiudu d’ sciōpeṛi è pṛûtešte d’ j’ upeṛai, l' avèva ralentà a pṛûduziun cịü’ d’ ina vōta.

Finî èl pṛûtešte, ṛ’ eṛa paltia ina növa fase p’l lu štabilimentu, cun l'auvèltüra velsu növi m’lcoi ešteṛi Nt’l 1929 j’ avèvo focciu fešta p’l i 25 oggni d’ tṛâvojiu, p’l l'ucas̅c̅iun j’avèvo docciu d’ j’ aumenti ai dipendenti è ascì dî sōdi a j’opeṛe pie d’ Ulmèa.

Ntû lištessu peṛiudu i veno ‘ngṛandî ascì i cabanui è i ‘n veno focci dî növi.

Ntû s’cundu dōppuguèra u s’eṛa feštegià ascì èl zinquantes̅c̅imu ‘nivelsoṛi daṛa fundaziun, i s’ eṛo r’galoi d’l midojie d’oa p’l quai ch’ j’ avèvo tṛavajià p’l cịü’ tempu. L’ Aministṛatua delegà d’ alau, l’eṛa l' ‘nʒignea Maṛiu Pioggiu.

Ntl’ 1955, u 17 d’ avṛia, Pioggiu l’ eṛa pṛêsente aṛa ceṛimōnia d’ inagüṛaziun d’ üna soṛa d’l l'alau Ušpioa d’ Ulmèa, ch’ ṛ’eṛa dedicô a Rosita C. Pioggiu.

‘Ntulnu al 1956 èl pelsunoa ch’ u tṛavajiova aṛa paploiṛa l’eṛa d’ cilca 400 p’lsune.

Da ŗa fin dû Növ'zentu a Ʒö

'Ntâ s'cunda metà dû Növ'zentu a fŗobŗica a va 'ncù ben, almenu fin al 1974 quonde a congia nōmme è a ven "Ormea SpA".

'Ntl' 1997 a Paploiŗa a ven cedüa a l' 'nʒignéa Spinoglio, ch' u cotta èl quōte è u ven u növu aminištŗatua delegà. Dui oggni dōppu, cun u Regulamentu d'l Uniun Eurupea n. 1260 del 1999, ch'u vuŗèva r'lanzoa j' 'ndüštŗie 'n crisi, èl cumün d' Ulmèa è a növa sucietà, j' eŗo r'sciüü ad avèa I sōdi p'l a r'štŗütüraziun d'l 'npiontu.

'Ntû 2002, èl Cumün,u cotta I cabanui pöö cuncešši 'n aficciu aŗa növa "Cartotecnica di Ormea SpA". Da quâ mumentu u tŗavojiu u ven d'lungu ciü' drüu è 'ntû 2008 èl dû 'mpŗese (Cartotecnica di Ormea e Ormea SpA) I vèno liquidoi, scundu èl pŗucedüŗe cunculdoi da u tŗibinoa 'd Munduì.

'N seguitu al falimentu d' tütte è dû èl sucietà i fabŗicoi, uŗamai abandunoi, vištu chè èl ciü' tonte mochine dâ linea d' pŗuduziun j' eŗo štoi š'v'ndüü a j' indioi, I sun štoi pasoi dal cumün aŗa sucietà Acqua 430, che 'ntû 2014, dōppu avea vagnà èl bondu pŗûvisoŗiu a s' è 'mpegnô nt' u setua d'l biomasse.

'Ncù pŗimma a tilbina eletŗica ch' a n' s' pèva gavoa d' lì l'eŗa štà docciu a 'n sugetto tèlzu (Ebis Energia d'Pulnošše).