Bulgarîa: diferénse tra e verscioìn
Contegnûo scasòu Contegnûo azónto
mNisciùn ògètto de modìfica |
Nisciùn ògètto de modìfica |
||
Lìnia 56:
A '''Burgâja''' (/byr'ga:ja/), ò '''Bulgâia''' (/byl'ga:ja) ò '''Bulgarîa<ref>[http://www.zeneize.net/itze/parole.asp?Parola=bulgaria Bulgarîa insce TIG]</ref>''' (/bylga'ri:a/), ofiçialménte '''Repûbrica da Bulgâia''' (in bulgaro: ''Република България'' ,''Repúblika Bălgárija''), a l'é 'n pàize de l'Euröpa orientâ, Stâto ménbro de l'[[Comunitæ Europea|Unión Europêa]] da-o [[2007]]. A seu capitâ a l'é [[Sòfia]].
Da-o 1991 a struttûa organizzatîva da polìtica a derîva da l’adoçión de unn-a costituçión democràtica. A Bulgarîa a l’é unn-a repùbblica parlamentare centralista con in ærta incidénsa de centralizaçión polìtica, aministratîva e econòmica. Da-i 1° de dixembre do 2000 a l’é mémbro da [[NATO]]. A fa parte de
== Giögrafîa ==
A l'é scituâ inta meitæ orientâle da penîzoa balcànica. A confinn-a co-o [[Mâ Neigro]] a est, co-a [[Greçia|Grecia]] e a [[Turchia|Turchîa]] a sud, co-a Serbia e a [[Maçedònia|Macedonia]] a òvest e con a [[Romania|Romanîa]] a nòrd, da dôve a l’é divîza da-o sciùmme [[Danùbio]].
Con unn-a superfîcie de 110.994 km2 a Bulgarîa a l’é a 14a naçion europêa pe estenscion. A seu poxiçion into corso da stöia a l’ha reiza 'n importante incrôxo pe varie civilizzaçioìn e difæti a l’é o pòsto dove l’è stæto ritrovòu tanti antighi artefatti metallurgichi, religiôzi e culturâli a-o mondo. A lunghéssa complescîva di confìn bùlgari a l’é de 2245 km, 1181 terrestri, 686 fluviâli e 378 costieri. A ræ stradâle da Bulgarîa a l’è lónga 36.720 km, a ræ feroviâria 4.300 km. A popolaçion, de 7,49 milioni de personn-e, a l’é prinçipalmente urbann-a e a vive inti capoleughi de-e vinteutto provinçe. A ciù parte de attivitæ commerciali e culturali son concentræ inta capitale [[Sòfia]]. I settôri predominanti én l’agricoltûa, i serviçi, o turìximo, l’inzegnerîa energética e l’indùstria leggera, tùtti sostegnûi da-e risorse naturali locali.
== Stöia ==
Çerte coltûe preistòriche han incominsòu a sviluppâse in tære bûlgare into Neolìtico. In prinçipio son stæte abitæ da-i Traci e dòppo da-i Grechi e da-i Români. I Bùlgari én in pòpolo ben antigo e originâio de l’Asia Centrale: son arrivæ inte l’attuale Bulgarîa into corso do VII sécolo, dove se son fûzi con a popolaçiòn locale – sorviatùtto slavi (da-i quæ àn adottòu a lengua) e trachi – pe formâ o Primmo Stâto bûlgaro. Inti sécoli successivi (crestianizzàndose inte l’anno 865) a Bulgarîa a l’à lottòu con éxito alterno contra l’Impero Bizantìn e o Patriarcòu de Costantinòpoli pe fâ vài a seu poxiçion inti Balcani. Inta segonda meitæ do XIV secolo a naçion a l’é stæta invâza e gradualmente annéssa a-o nascénte Impero ottomàn.[[File:Sofia Alexander Newski.JPG|thumb|left|Sofia Alexander Newski|A catedrâle de Sòfia dîta de Alexander Newski]]A primma tràccia de unificaçion étnica e naçionâle bûlgara a se datta con l’avvénto do Primmo Impêro Bûlgaro, che o dominâva a ciù parte di Balcâni e che o l’è diventòu o céntro culturâle di pòpoli slavi inte l’ærto Medioêvo. Dòppo in periodo de domìnio bizantìn o Stato Bùlgaro o l’è rizòrto. Co-a cheita do Segondo Impêro Bûlgaro into 1396 i seu teritöi én finîi sotta o contròllo de l’Impêro Ottomàn pe quæxi çinque sécoli.
A Bulgarîa a l’à riconquistòu a seu indipendénsa comme conseguénsa da rivòlta d’arvî (1876), organizzâ e guidâ da-i eröi naçionâli Vasil Levski e Hristo Botev, a quae spietâ represción a l’à sponciòu l’impero rùscio a diciarâ guæra a l’impero ottomàn inte l’arvî 1877. Graçie a-o trattâto de San Steva ch’o l’à misso fin a-a guæra, a Bulgarîa a l’é stæta proclamâ in prinçipâto tributâio de l’impêro ottomàn a-i 3 de Marso 1878. Questo o l’è stæto rivisto a-i 13 de lùggio da-o trattâto de Berlin, ch’o l’à ridimenscionòu fortemente o teritöio bùlgaro, ma o l’à portòu o consénso de-e poténse occidentali a-o prinçipâto autònomo. O terso stato bùlgaro o s’é anche repiggiòu a provinsa autònoma da Rumêlia orientâle a-i 6 de Setémbre 1885 (festa naçionâle), arivando a ciù ò meno e dimenscioìn d’ancheu. A proclamaçion do rêgno e a complêta indipendénsa, coscì comme o seu riconoscimento internaçionâle a s’é realizâ a-i 22 de setémbre do 1908. Tra o 1912 e o 1913 a l’é stæta coinvòlta inte dôe guære balcaniche, a primma in alleansa con tùtti i âtri stati balcanici contra a Turchîa e a segonda da sôla contra i âtri stati da penîzoa balcanica, e inte questo perìodo a l’à variòu e seu dimenscioìn, primma in aumento, scin quæxi a-e dimenscioìn do trattâto de San Steva, e pöi in riduçión.
| |||