Primma Croxâ: diferénse tra e verscioìn

Bandîa inte l’ànno 1096 a Clermont-Ferrand, gh’é vosciûo ’n ànno pe preparâla e òrganizâla. Zêna a l’êa l’ùnica ch’a poéiva armâ ’na flòtta pe portâ i sordàtti in Palestìnn-a. Coscì, pe difónde o dexidêio do pàppa, són vegnûi doî véscovi che, in Sàn Scî, àn infiamòu o pòpolo co-i sò proclàmmi. Tanti Zenéixi àn vìsto che inte ’n’inpréiza coscì gh’êa da goagnâghe no sôlo personalménte, ma da ’n pónto de vista di comèrci ascì, e coscì in bén bén àn abrasòu a càoza.

’Na flòtta de dôzze bàrchi a-o comàndo do [[Gofrêdo de Bogión]] a pàssa o Bòsforo. Vêgnan conquistæ e çitæ de Nicea, Antiochietta, Tasso e Malmistra. O Bogión o va a-asediâ Antiochia ma sénsa riêscî a fâla càzze. Quand’o stâva p’abandonâ l’inpréiza, són arivæ a sarvâlo fòrse frésche ch’êan partîe da Zêna l’ànno prìmma. [[Antiochia]] a l’é stæta conquistâ e o sachézzo o l’é stæto fêo e òrìbile.

I Zenéixi se ne són tornæ a câza co-in gròsso botìn. Into pasâ da Mira (Asia Minore) àn atrovòu e çénie do Sàn Gianbatìsta ch’àn trasportòu a Zêna, dónde són stæte mìsse into Dòmmo (ànno 1098).

Co-e çénie do sànto són arivæ ascì e notìçie di gròsci botìn e che i Croxæ prosegoîvan l’inpréiza da Antiochia a [[Gerusalémme]]. Alôa o [[Ghigèrmo Enbrìaco]], dîto o Tésta de Màggio, con sò fræ Prìmmo de Castéllo o l’à armòu ’na flòtta p’andâ in pitìn a védde cöse se dîva da quélle pàrti. Pe no êse aciapòu da-a flòtta de l’inperatô grêgo, l’Alessio, o Ghigèrmo o s’é rifugiòu a Giaffa, ch’a l’é ’na çitæ a squæxi 40 chilòmetri da Gerusalémme. L’Enbrìaco o l’à pensòu che no l’êa o câxo de conbàtte cóntra ’na flòtta ciù fòrte. Alôa o l’à fæto sbarcâ tùtto quéllo che l’êa poscìbile, o l’à abandonòu i bàrchi dòppo avéighe levòu tùtto o legnàmme ch’o ghe poéiva servî e a-a spedîa o l’é andæto con tùtto o sò ezército a Gerusalémme. Cómme into câxo de Antiochia, chi ascì i croxæ êan a-o pónto de molâ tùtto, e l’agiùtto de l’Enbrìaco o l’é stæto a mànna da-o çê. Ma i asediæ no gh’avéivan nisciùnn-a intençión de cêde e o masâcro o continoâva. Alôa l’Enbrìaco, co-o legnàmme di bàrchi e di bòschi tùtto in gîo, o l’à fæto costruî ‘na tôre d’asédio. I Tùrchi no són riêscîi a inpedîne l’ûzo perché a l’êa fàçile da smontâ pe trasportâla dond’a servîva. O fæto o l’é çitòu da-o Tàscio inta sò '''Ra Gerusalemme deliverâ'''<ref>https://it.wikisource.org/wiki/Ra_Gerusalemme_deliver%C3%A2</ref>:

 

E o poêta o contìnoa descrivéndo o fonçionaménto da tôre. A citaçión a dimóstra inte quæ conscideraçión e stìmma êan tegnûi i “méistri d’àscia” zenéixi.

E in sciâ fìn, a-i 15 de lùggio de l’ànno 1099, gràçie a sta tôre arenbâ a-e sò miâge, Gerusalémme a càzze inte màn di Croxæ.

Fæto cómme d’ûzo ‘n gròsso botìn, i doî fræ tornàn a Zêna. O Ghigèrmo o vêgne mìsso a càppo de ’na flòtta de 26 bàrchi e o pàrte tórna pe portâ socórso a-o Bogión ch’o l’êa in dificoltæ. Inte l’ànno 1101 o l’arîva a Laodicea e o vêgne a savéi ch’ò-u Bogión o l’é mòrto. Alôa o va in agiùtto do fræ ciù picìn de sto chi, o Bardovìn e o ghe dà ’na màn a conquistâ tórna a corónn-a de Gerusalémme. A sto pónto chi se dirìzan in sce Tiro ma s’atrêuvan davànti a flòtta grêga. O scóntro o no se peu evitâ, ma pâ che tùtto o finìsce co-în acòrdo tra l’Alessio e i Zenéixi che ghe goâgnàn asæ privilêgi econòmichi e comerciâli.

I Zenéixi vàn a conquistâ Cesarea. E quànde tórnan a Zêna pòrtan, insémme a-o sòlito rìcco botìn, o Sâcro Baçî, ’na spécce de grilétto a sêi canti ch’o pàiva êse fæto de smeràldo, ma in realtæ o l’êa sôlo de véddro vèrde, dónde a lezénda a veu ch’ò-u Segnô o gh’àgge mangiòu o bæ inte l’ùrtima çénn-a. O Napolión o l’à dapeu portòu o Baçî a Parìggi. O saiâ restitoîo a Zêna dêx’ànni dòppo, ma rótto. O tòcco ch’o mànca o l’é ancón a-o Louvre. A Zêna o l’é costodîo into tezöo da Catedrâle de Sàn Loénso.

E coscì a finìsce a Prìmma Croxâ che, pàssa o botìn personâle di vàrri conbaténti, a l’à dæto a Zêna asæ vantàggi econòmichi e comerciâli. Òua Zêna a gh’à into Medio Oriente, ò sæ into Levànte, asæ bâze che són o prinçipio da sò poténsa e da sò fòrsa in sciô mâ.