ZE-P
Sta paggina chie a l'è scrita in zeneize
co' ina grafia tipo quella do Prian do 1745

Zana d'Ærco (fr. Jeanne d'Arc o Darc, dita da-i contemporanei la Pucelle "a Ponçella"), santa (Domrémy 1412 - Rouen 1431).

Zana d'Ærco

Jules Eugène Lenepveu (1819-1898), Zana d'Ærco a Orléans, 1886-1890 (Pariggi, Pantheon de Pariggi)

Dæti personâli

Nàscita: Domrémy, 1412
Mòrte: Rouen, 1431

Âtre informaçioìn

Profesción: santa

Vìtta modìfica

Figgia de paizen, anarfabeta, a 13 anni a començò a creddise vixitâ da di messagê çelesti (San Michê, Santa Cattæña, Santa Margaita) che l'exortavan primma a pietæ, e doppo, descrivendoghe e ciaghe da França, ghe prezentavan comme 'n voei divin a cacciâ di Ingreixi. Coscì, persoaza a poco a poco d'ese stæta çernua da Dê pe compî o miaco da sarveçça da França, a se fissò ciæamente i scopi da razonze: libiaçion d'Orléans e consacraçion a Reims do re Carlo VII; inte 'n segondo tempo, attacco a fondo contro i Anglo-Borgognoin. Abandonâ a casa paterna into zenâ 1429, a poe' presentase a-a corte do Carlo VII e ótegnî (arvî) de poei cavarcâ - sença nisciun comando - a-a testa de l'eserçito ch'o l'andava a socore Orléans.

A so prezença a l'entuxasmò e truppe: tra o mazzo e o luggio Orléans a l'ea deliviâ, Jargeau, inti presci de Orléans, piggiâ d'assato, o nemigo battuo a Patay (18 zugno), o re Carlo consacrao a Reims (17 luggio). Ma a-a mirabbile epopea no tègne aprœuvo un'açion militâ risolutiva. O re e a corte, difidenti e inçerti, impedin a-e energiche vedue da Zana de traduise in realtæ: lasciâ pressoché sola, a Zana a se feççe ferî indærno sotta-e miage de Pariggi (8 settembre); dapœu, quande inta primaveja do 1430 a vosse marciâ insce Compiègne pe difendila da-i Anglo-Borgognoin, a l'ótègne poco ciu che 'na compagnia de 200 Italien comandæ da 'n çerto Baretta. O 24 mazzo, tornando da 'na ricogniçion de là da l'Oise, a cheite inte moen di Borgognoin e, comme botin de guæra do Zane de Luscemburgo, a fu da questo cedua o 24 ott. a-i Ingreixi, pe 10.000 scui d'öo. Ninte fu tentao da-o re Carlo VII pe liberâla: a Zana a fu coscì traduta, a Rouen, nanti un tribunâ d'eclexasteghi, e sottoposta, da-o 9 zenâ a-o 30 mazzo 1431, a di estenoanti interogatoi, pe scin ch'a fu condannâ comme "scominigâ e eretica" e arsa viva. Quande-o Carlo VII o l'ebbe riócupao Rouen, se començò o travaggio de revixon do processo, ch'o condusse a 'na sentença d'anullamento e de riabilitaçion (7 luggio 1456).

Into 1895 o Lion XIII o-a diciarava venerabbile; o Pio X, into 1909, biâ; o Beneito XV, into 1920, santa; festa o 30 mazzo.

Eroiña da França, e exartâ comme testimoniança diviña da miscion afiâ a-a França, a g'ha però 'na popolaritæ universâ e, modernamente, a sciuscita un interesse sempre nœuvo pi-a problemattica umaña e religioza chi-a so vitta a comporta.

 
Zana d'Ærco

Letiatûa modìfica

A-a figua da Zana d'Ærco s'è inspiao numioxi scritoî e artisti, che n'han dæto diverse interpretaçioin. Da Christine de Pizan, into poemetto Le Dittié de Jeanne d'Arc (sec. 15°), a Pucelle a l'é celebrâ co-o gusto de lezende agiograffiche medievæ; pe-o William Shakespeare, inte l'Enrico VI (1623), a l'é daprimma un'eroiña naçionâ, dapœu, inte l'urtimo atto, una stria e una donna lusciuioza; o Voltaire o-a reduxe a 'na vixonaia ch'a procede d'aventua in aventua, sponciâ da 'n cœuxente, ma insodisfæto dexideio d'amô, into poema La Pucelle d'Orléans (1775; trad. do Viçenço Monti). O Schiller, inta trageddia Jungfrau von Orléans (1801), o l'exarta comme puriscima vergine, no contaminâ da-e luxinghe d'amô do Lionel, o generâ aversaio, e ch'a redimme o so turbamento sentimentâ inte lotte contra o nemigo. L'Anatole France e o Ch. Péguy l'esaltan, l'un insci-o cian uman inta Vie de J. D'Arc (1908) e l'atro in senso mistico e patriottico in træ œuvie a lê dedicæ (1897-1913); o G. B. Shaw, into dramma Saint Joan (1923), o ne fa a primma martire protestante e 'na bandea do sprito naçionâ moderno.

Di atre œuvie insci-a Zana d'Ærco fun scrite da-o Jean Chapelain, inta Pucelle, ou la France délivrée (1656); da-o A. de Zamora, inta Doncella de Orléans (sec. 18°); da-o Robert Southey, into poema Joan of Arc (1795); da l'Alexandre Soumet, into dramma J. d'Arc (1846); da-o Paul Claudel, inte l'ótóio J. d'Arc au bûcher (1937), muxicao da l'Arthur Honegger (1938). Tra-e varie œuvie muxicale son da aregordâ a Giovanna d'Arco do Gioxeppe Verdi (1845), sciu libretto do Temistocle Solera; a lirica vocâ da cammia J. d'Arc au bûcher do Franz Liszt (1858 c.); e muxiche de scena do Ch. Gounod pe-o dramma J. d'Arc do J. Bardier (1873); l'œuvia "A Ponçella d'Orléans" do P. I. Čajkovskij (1881). A l'ha inspirao varri film tra-i quæ i ciu noti son quelli do Caserini (1909), De Mille (1916), Dreyer (1928), Fleming (1948), Rossellini (1954; reduçion cinematograffica de l'œuvia do Claudel e Honegger).

Arte modìfica

L'iconografia da Zana d'Ærco, nota a partî da-o sec. 15° scin a-o sec. 20° inte di manoscriti, arazzi, dipinti e scortue, a propoñe diverse tipologie da "Ponçella": comme guerea in armadua, co-a spâ, o stendardo e o destrê, in veste de pastoa ò co-a tunnega da prexonea (miniatue do Champion des dames, Biblioteca naçionâ de Pariggi, 1440; arazzo, Orléans, Museo, 1455; ecc.; ascì o dipinto do J. D. Ingres, Zana a-a sagra de Carlo VII, Pariggi, Louvre).

Atri progetti modìfica

Contròllo de outoritæVIAF (EN97108273 · ISNI (EN0000 0001 2144 6253 · LCCN (ENn79033041 · GND (DE118557238 · BNF (FRcb11945486j (data) · BNE (ESXX983805 (data) · ULAN (EN500343198 · NLA (EN35244296 · BAV (ENIT495/7272 · CERL cnp01259813 · NDL (ENJA00620883 · WorldCat Identities (ENn79-033041