Lûnäio Gregorian: diferénse tra e verscioìn
Contegnûo scasòu Contegnûo azónto
m Coreçioìn |
testo, link |
||
Lìnia 2:
[[File:Inter-grav.jpg|thumb|Prìmma pàgina da bólla papâle ''[[Inter gravissimas]].'']]
== Descriçion e stòia ==
O [[lûnäio]] Gregorian o l'è o ciù doeuviao in to mondo. O sò nomme o deriva da o [[pappa]] [[Grigoeu XIII]] che o l'à introdûto o [[4 òtôbre]] 1582 con a bólla papâle ''[[inter gravissimas]]'' promulgâ a vìlla Mondragónde, e o l'é unn-a modificaçion do [[Lunäio Giulian|lûnäio Giulian]]
[[Dionìggi o Picìn]], abòu do [[VI secolo|sècolo VI]], o l'é l'inventô do Lunâio de l'Êra Crestiànna. Segóndo a convençión (òrmâi acetâ, ànche se di càlcoli recénti àn spostòu a nàscita de Crìsto de quæxi 6 ànni inderê), Crìsto o l'é nasciûo a-i [[25 dexénbre|25 de dexénbre]] de l'[[1 a.C.|1 prìmma de Crìsto]], e sètte giórni dòppo comensâva l'ànno [[1]] dòppo Crìsto. In ànno ''0'' (zêro) o no l’existéiva, ni o Dionìggi o Picìn o poéiva prevédilo - perché o ''0'' (zêro) inta série di nùmeri o l'é stæto introdûto sécoli dòppo da-o Fibonàcci – ni d'âtra pàrte se poéiva fisâ a nàscita de Crìsto inte 'n ànno ''0'' (zêro) ch'o no l'existéiva.
O Lunâio do Giùlio Cézare riformòu, con l'introduçión de l'ànno bizestîle ògni 4 ànni, o no l'àiva do tùtto rizòlto a diferénsa fra l'[[ànno solâre]] e l'ànno civîle, perché no l'êa stæto calcolòu che l'ànno solâre o duâva quæxi 11 [[menûto|menûti]] e 9 [[segondo|segóndi]] in ciù che quéllo civîle. Sta diferénsa, scibén che picìnn-a, a formâva ògni 128 [[ànno|ànni]] 'n giórno intrêgo, co-o caozâ a retrocesción di equinòççi into Lunâio civîle.
O [[Concìlio de Nicêa]], rionîo into [[325]], o s'é réizo cónto che l'[[equinòçio de Primavéia]], ch'o l'aviæ dovûo êse a-i [[25 marso|25 de màrso]], o l’êa in realtæ retrocèsso a-i [[21 marso|21 de màrso]]. O no l'ê 'n problêma da pöco, perché, segóndo l'ûzo, a [[Pàsqua]] crestiànn-a (e tùtte e fèste litùrgiche dòppo) a l'ê stabilîa in bâze a l'equinòçio de Primavéia.
Àn provòu inte vàrri mòddi pe corézze o Lunâio Giuliàn. O [[Rugêro Bacó]] (Rugê) ascì o l'à fæto 'na propòsta de coreçión. Into [[Concìlio de Costànsa]] ([[1417]]) e into [[Concìlio de Baxilêa]] ([[1434]]) l'é stæto prezentòu di progètti de rifórma. O se n'é òcupòu ascì, into [[1476]], o [[Gioâne Müller]] dîto o Rêgiomontàn. Into [[Concilio Lateranénse]] ([[1513]]-[[1517]]) l'é stæto ezaminòu di stùddi de matemàtichi avoxæ. O pàppa Grighêu XIII o l'à institoîo 'na comisción de brâvi astrònomi, teòloghi e matemàtichi e l'é stæto aprovòu, pi-â sò ciaréssa e a sò senplicitæ, o càlcolo do [[Loîgi Gìglio]], in matemàtico calabréize mòrto da pöco, i quæ stùddi són stæti prezentæ da sò fræ Tögno. In pöche paròlle a rifórma a prevedéiva:
* Ripristinâ a-i 21 de màrso l'equinòçio de Primavéia ch'o l'éa scugiòu a l[[11 marso|11 de màrso]], co-o levâ inte l'ànno [[1582]] dêxe giórni a-o méize d'[[òtôbre]].
* Consciderâ no bizestîli pò-u futûro i ànni secolæ che no se poéivan divìdde pe 400.
A despêto de ste fondamentâli coreçioìn, mànco o Lunâio Gregoiàn o l'é perfètto, perché l'ànno civîle o dûa 24 segóndi in ciù de l'[[ànno solâre]]: ma doviàn pasâ bén 3.500 ànni da-o 1582 prìmma che st'ecedénsa chi a devénte 'n giórno intrêgo.
== Duâta di méizi ==
O lûnäio Gregorian o gh'a 365 ò 366 giorni e o l'è fæto de dozze [[Meize|meixi]] de duâta despægia:
== A rifórma gregoiànn-a ==
A rifórma gregoiànn-a, ch'a coménsa da-o 1582, a l'à fæto dónca sâtâ i giórni da-i [[5 òtôbre|d'òtôbre]] a-i [[14 òtôbre|14 d’òtôbre]]. Són restæ bizestîli tùtti i ànni çentenâi che se poéivan divìdde perfetaménte pe 400 ò sæ o [[1600]], o [[2000]] ecétera; in càngio no êan ciù bizestîli o [[1700]], o [[1800]], o [[1900]] ecétera. Ma a rifórma a l'é stæta realizâ da vàrri Stâti in órdine spantegòu, co-o sâtâ ascì grùppi de giórni divèrsci. Inta [[Svìsera]], prezénpio, i Cantoìn se són conportæ in mòddo despægio fra de lô e àn aplicòu a rifórma levàndo grùppi de giórni divèrsci e inte ànni despægi.
{| class="wikitable sortable" style="margin:auto;"
Lìnia 46 ⟶ 63:
|[[Ruscia]] || 1700 || 1918 ||
|-
| [[Granducato de Toscann-a]] || 1750 || 1582 ||<ref>Alexandre Dumas, [https://archive.org/details/storiadelgoverno00duma/page/201 ''Storia del governo della Toscana: sotto La casa de' Medici''].</ref>, <ref>[https://www.florencewithguide.com/it/blog-it/il-calendario-fiorentino/ Il calendario fiorentino].</ref>, <ref>Lorenzo Cattini, [https://books.google.com/books?id=v--l2PRjuJQC&printsec=frontcover&hl=en&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false Legislazione toscana raccolta e illustrata], vol. 10, p. 208.</ref>
|-
| [[Inghiltæra]] (escluzo [[Scossia]])|| 1752 || 1752 ||
| |||