Primma Croxâ: diferénse tra e verscioìn

Contegnûo scasòu Contegnûo azónto
AsAIPA (discusción | contribûti)
Nisciùn ògètto de modìfica
fix, contròllo, interprogetto, categoria
Lìnia 1:
{{Grafîa ofiçiâ}}
[[File:Prima Crociata.jpg|thumb|400px|Prima Crociata|E stradde fæte da-i Croxæ a-a Primma Croxâ]]
== Descriçion e stöia ==
In Palestìnn-a i mosulmén òcupan Gerusalémme, e sto fæto chi o l’à dôe consegoénse: prìmmo, che i lêughi sànti di Crestién (spécce o Sànto Sepórto) són inte de màn foreste e nisciùn crestiàn o peu andâghe in pelegrinàggio; segóndo, che da quélle pàrti i comèrci e i tràfeghi són lô ascì inte mæxime màn... No sôlo, i mosulmén són ‘na poténsa in sciô mâ e sto fæto chi o da bén bén fastìdio a quélla pàrte d’Ouröpa ch’a s’avànsa in sciô Mediterànio e ch’a se védde inpedî i comèrci. E coscì se pensòu bén de métte fìn a sto stâto de cöse, e vò-u lì e Croxæ!
In Palestìnn-a i mosulmén òcupan Gerusalémme, e sto fæto chi o l'à dôe consegoénse: prìmmo, che i lêughi sànti di Crestién (spécce o Sànto Sepórto) són inte de màn foreste e nisciùn crestiàn o peu andâghe in pelegrinàggio; segóndo, che da quélle pàrti i comèrci e i tràfeghi són lô ascì inte mæxime màn... No sôlo, i mosulmén són ‘na poténsa in sciô mâ e sto fæto chi o da bén bén fastìdio a quélla pàrte d’Ouröpa ch’a s’avànsa in sciô Mediterànio e ch’a se védde inpedî i comèrci. E coscì se pensòu bén de métte fìn a sto stâto de cöse, e vò-u lì e Croxæ!
 
=== A Croxâ ===
Da l’ànno 1097 a l’ànno 1101... tanto a l’é duâ a Prìmma Croxâ.
Da l'ànno 1097 a l'ànno 1101... tanto a l'é duâ a Prìmma Croxâ.
Bandîa inte l’ànno 1096 a Clermont-Ferrand, gh’é vosciûo ’n ànno pe preparâla e òrganizâla. [[Zena|Zêna]] a l’êa l’ùnica ch’a poéiva armâ ’na flòtta pe portâ i sordàtti in Palestìnn-a. Coscì, pe difónde o dexidêio do pàppa, són vegnûi doî véscovi che, in Sàn Scî, àn infiamòu o pòpolo co-i sò proclàmmi. Tanti Zenéixi àn vìsto che inte ’n’inpréiza coscì gh’êa da goagnâghe no sôlo personalménte, ma da ’n pónto de vista di comèrci ascì, e coscì in bén bén àn abrasòu a càoza.
Bandîa inte l’ànno 1096 a Clermont-Ferrand, gh'é vosciûo 'n ànno pe preparâla e òrganizâla. [[Zena|Zêna]] a l'êa l'ùnica ch'a poéiva armâ 'na flòtta pe portâ i sordàtti in [[Palestìnn-a]]. Coscì, pe difónde o dexidêio do pàppa, són vegnûi doî véscovi che, in Sàn Scî, àn infiamòu o pòpolo co-i sò proclàmmi. Tanti Zenéixi àn vìsto che inte n'inpréiza coscì gh’êa da goagnâghe no sôlo personalménte, ma da ’n pónto de vista di comèrci ascì, e coscì in bén bén àn abrasòu a càoza.
’Na flòtta de dôzze bàrchi a-o comàndo do [[Gofrêdo de Bogión]] a pàssa o Bòsforo. Vêgnan conquistæ e çitæ de Nicea, Antiochietta, Tasso e Malmistra. O Bogión o va a-asediâ Antiochia ma sénsa riêscî a fâla càzze. Quand’o stâva p’abandonâ l’inpréiza, són arivæ a sarvâlo fòrse frésche ch’êan partîe da Zêna l’ànno prìmma. [[Antiochia]] a l’é stæta conquistâ e o sachézzo o l’é stæto fêo e òrìbile.
 
'Na flòtta de dôzze bàrchi a-o comàndo do [[Gofrêdo de Bogión]] a pàssa o [[Bòsforo]]. Vêgnan conquistæ e çitæ de [[Nicea]], [[Antiochietta]], [[Tasso]] e [[Malmistra]]. O Bogión o va a-asediâ Antiochia ma sénsa riêscî a fâla càzze. Quand’o stâva p'abandonâ l'inpréiza, són arivæ a sarvâlo fòrse frésche ch’êan partîe da Zêna l’ànno prìmma. [[Antiochia]] a l’é stæta conquistâ e o sachézzo o l'é stæto fêo e òrìbile.
I Zenéixi se ne són tornæ a câza co-in gròsso botìn. Into pasâ da Mira (Asia Minore) àn atrovòu e çénie do Sàn Gianbatìsta ch’àn trasportòu a Zêna, dónde són stæte mìsse into Dòmmo (ànno 1098).
Co-e çénie do sànto són arivæ ascì e notìçie di gròsci botìn e che i Croxæ prosegoîvan l’inpréiza da Antiochia a [[Gerusalemme|Gerusalémme]]. Alôa o [[Ghiggermo Imbriægo|Ghigèrmo Enbrìaco]], dîto o Tésta de Màggio, con sò fræ Prìmmo de Castéllo o l’à armòu ’na flòtta p’andâ in pitìn a védde cöse se dîva da quélle pàrti. Pe no êse aciapòu da-a flòtta de l’inperatô grêgo, l’Alessio, o Ghigèrmo o s’é rifugiòu a Giaffa, ch’a l’é ’na çitæ a squæxi 40 chilòmetri da Gerusalémme. L’Enbrìaco o l’à pensòu che no l’êa o câxo de conbàtte cóntra ’na flòtta ciù fòrte. Alôa o l’à fæto sbarcâ tùtto quéllo che l’êa poscìbile, o l’à abandonòu i bàrchi dòppo avéighe levòu tùtto o legnàmme ch’o ghe poéiva servî e a-a spedîa o l’é andæto con tùtto o sò ezército a Gerusalémme. Cómme into câxo de Antiochia, chi ascì i croxæ êan a-o pónto de molâ tùtto, e l’agiùtto de l’Enbrìaco o l’é stæto a mànna da-o çê. Ma i asediæ no gh’avéivan nisciùnn-a intençión de cêde e o masâcro o continoâva. Alôa l’Enbrìaco, co-o legnàmme di bàrchi e di bòschi tùtto in gîo, o l’à fæto costruî ‘na tôre d’asédio. I Tùrchi no són riêscîi a inpedîne l’ûzo perché a l’êa fàçile da smontâ pe trasportâla dond’a servîva. O fæto o l’é çitòu da-o Tàscio inta sò [[Ra Gerusalemme deliverâ|''Ra Gerusalemme deliverâ'']]<ref>https://it.wikisource.org/wiki/Ra_Gerusalemme_deliver%C3%A2</ref>:
 
Canto XVIII – ott. 42 – 43 - 44
[[File:Godefrey of Bouillon.jpg|thumb|Godefrey of Bouillon|Gofrêdo de Bogión inte 'na pitûa do 1420]]
I Zenéixi se ne són tornæ a câza co-in gròsso botìn. Into pasâ da Mira ([[Asia Minore]]) àn atrovòu e çénie do Sàn Gianbatìsta ch’àn trasportòu a Zêna, dónde són stæte mìsse into Dòmmo (ànno 1098).
42
Co-e çénie do sànto són arivæ ascì e notìçie di gròsci botìn e che i Croxæ prosegoîvan l’inpréiza da Antiochia a [[Gerusalemme|Gerusalémme]]. Alôa o [[Ghiggermo Imbriægo|Ghigèrmo Enbrìaco]], dîto o ''Tésta de Màggio'', con sò fræ Prìmmo de Castéllo o l'à armòu 'na flòtta p’andâ in pitìn a védde cöse se dîva da quélle pàrti. Pe no êse aciapòu da-a flòtta de l’inperatô grêgo, l’Alessio, o Ghigèrmo o s'é rifugiòu a Giaffa, ch’a l’é ’na çitæ a squæxi 40 chilòmetri da Gerusalémme.
E attrezzi, e marinæ porta con lê
 
L'Enbrìaco o l'à pensòu che no l'êa o câxo de conbàtte cóntra 'na flòtta ciù fòrte. Alôa o l'à fæto sbarcâ tùtto quéllo che l'êa poscìbile, o l’à abandonòu i bàrchi dòppo avéighe levòu tùtto o legnàmme ch'o ghe poéiva servî e a-a spedîa o l'é andæto con tùtto o sò ezército a Gerusalémme. Cómme into câxo de Antiochia, chi ascì i croxæ êan a-o pónto de molâ tùtto, e l’agiùtto de l’Enbrìaco o l’é stæto a mànna da-o çê. Ma i asediæ no gh’avéivan nisciùnn-a intençión de cêde e o masâcro o continoâva. Alôa l'Enbrìaco, co-o legnàmme di bàrchi e di bòschi tùtto in gîo, o l'à fæto costruî 'na tôre d'asédio. I Tùrchi no són riêscîi a inpedîne l'ûzo perché a l'êa fàçile da smontâ pe trasportâla dond'a servîva.
Nervin, Sturlotti, e Bezagnin Foxen:
 
(Dapœu ch’o fu costreito a scîâ inderrê
 
Da Navigio armatô de Saraxen)
 
In cose de manœuvera Inzegnê,
 
Chi pensa a tiro, e mette in carta ben,
 
Ha sotto lê çent’ommi de lignœua.
 
O fæto o l'é çitòu da-o Tàscio inta sò ''[[Ra Gerusalemme deliverâ|Ra Gerusalemme deliverâ]]''<ref>''Ra Gerusalemme deliverâ'', [https://it.wikisource.org/wiki/Ra_Gerusalemme_deliver%C3%A2].</ref>:
* Canto 42
E attrezzi, e marinæ porta con lê<br>
Nervin, Sturlotti, e Bezagnin Foxen:<br>
(Dapœu ch’o fu costreito a scîâ inderrê<br>
Da Navigio armatô de Saraxen)<br>
In cose de manœuvera Inzegnê,<br>
Chi pensa a tiro, e mette in carta ben,<br>
Ha sotto lê çent’ommi de lignœua.<br>
Capaçi a mette insemme ogni inzegnœua.
 
[[File:1099jerusalem.jpg|thumb|400px|1099jerusalem|L'asédio de Gerusalémme inte 'na miniatûa do tardo medioêvo]]
* Canto 43
43
Ghigærmo de ri Embrieghi è sto tá<br>
Uña de Zena dre Famigge antighe.<br>
Pezzi d’artaggiaria appareggiá<br>
O fa sciù ro designo dre sò righe,<br>
Non usava Canon (ah!) ni Mortâ<br>
Da batte, e derruâ mure nemighe;<br>
E son questi Arieti nomminæ,<br>
Catapulte, baliste, e cose tæ.<br>
* Canto 44
Ma gh’è de mêgio: a moddo d’un bastion<br>
Mille pezzi de legno insemme o tesce,<br>
E l’arma d’uña testa de monton,<br>
Che da ro scianco, a tempo a manca, e cresce:<br>
Ciù dall’ærto, all’arvîse d’un barcon,<br>
Un ponte levadô fœura se n’esce;<br>
E a mœuo de cannocciale, senza stento<br>
In çimma uña torretta esce de drento.<br>
E o poêta o contìnoa descrivéndo o fonçionaménto da tôre. A citaçión a dimóstra inte quæ conscideraçión e stìmma êan tegnûi i ''méistri d'àscia'' zenéixi.
 
=== Tornàn a Zêna ===
Ghigærmo de ri Embrieghi è sto tá
 
Uña de Zena dre Famigge antighe.
 
Pezzi d’artaggiaria appareggiá
 
O fa sciù ro designo dre sò righe,
 
Non usava Canon (ah!) ni Mortâ
 
Da batte, e derruâ mure nemighe;
 
E son questi Arieti nomminæ,
 
Catapulte, baliste, e cose tæ.
 
44
 
Ma gh’è de mêgio: a moddo d’un bastion
 
Mille pezzi de legno insemme o tesce,
 
E l’arma d’uña testa de monton,
 
Che da ro scianco, a tempo a manca, e cresce:
 
Ciù dall’ærto, all’arvîse d’un barcon,
 
Un ponte levadô fœura se n’esce;
 
E a mœuo de cannocciale, senza stento
 
In çimma uña torretta esce de drento.
 
E o poêta o contìnoa descrivéndo o fonçionaménto da tôre. A citaçión a dimóstra inte quæ conscideraçión e stìmma êan tegnûi i “méistri d’àscia” zenéixi.
E in sciâ fìn, a-i 15 de lùggio de l’ànno 1099, gràçie a sta tôre arenbâ a-e sò miâge, Gerusalémme a càzze inte màn di Croxæ.
Fæto cómme d’ûzod'ûzo ‘n'n gròsso botìn, i doî fræ tornàn a Zêna. O Ghigèrmo o vêgne mìsso a càppo de ’na'na flòtta de 26 bàrchi e o pàrte tórna pe portâ socórso a-o Bogión ch’o l’êa in dificoltæ. Inte l’ànno 1101 o l’arîva a Laodicea e o vêgne a savéi ch’ò-u Bogión o l’é mòrto. Alôa o va in agiùtto do fræ ciù picìn de sto chi, o Bardovìn e o ghe dà ’na màn a conquistâ tórna a corónn-a de Gerusalémme. A sto pónto chi se dirìzan in sce Tiro ma s’atrêuvan davànti a flòtta grêga. O scóntro o no se peu evitâ, ma pâ che tùtto o finìsce co-în acòrdo tra l’Alessio e i Zenéixi che ghe goâgnàn asæ privilêgi econòmichi e comerciâli.
 
I Zenéixi vàn a conquistâ [[Cesarea]]. E quànde tórnan a Zêna pòrtan, insémme a-o sòlito rìcco botìn, o ''Sâcro Baçî'', ’na'na spécce de grilétto a sêi canti ch’och'o pàiva êse fæto de smeràldo, ma in realtæ o l’êal'êa sôlo de véddro vèrde, dónde a lezénda a veu ch’òch'ò-u Segnô o gh’àgge mangiòu o bæ inte l’ùrtimal'[[ùrtima çénn-a]]. O Napolión o l’àl'à dapeu portòu o Baçî a Parìggi. O saiâ restitoîo a Zêna dêx’ànni dòppo, ma rótto. O tòcco ch’o mànca o l’é ancón a-o Louvre. A Zêna o l’él'é costodîo into tezöo da [[Cattedrale de San Loenso|Catedrâle de Sàn Loénso]].
E coscì a finìsce a Prìmma Croxâ che, pàssa o botìn personâle di vàrri conbaténti, a l’à dæto a Zêna asæ vantàggi econòmichi e comerciâli. Òua Zêna a gh’à into Medio Oriente, ò sæ into Levànte, asæ bâze che són o prinçipio da sò poténsa e da sò fòrsa in sciô mâ.
 
== Referénse ==
La Grande Storia di Genova* (Felîçe Vórpe e Aldo Padovàn), publicâ''La da-oGrande Storia di Genova'', ''Sécolo XIX'', into 2008 (editóGenovs, artlibri - Artemisia progetti editoriali, - Genova)2008.
* Federico Donaver, ''Storia della Repubblica di Genova'', Genova, Libreria editrice moderna, 1913.
 
== Nòtte ==
Federico Donaver, Storia della Repubblica di Genova, Libreria editrice moderna, 1913 - Genova
<references />
 
== NòtteColegaménti esterni ==
{{interprogetto}}
{{Contròllo de outoritæ}}
 
[[Categorîa:Stöia]]