Grànde miâgia cinéize: diferénse tra e verscioìn
Contegnûo scasòu Contegnûo azónto
Azónta seçión "Stöia" |
Azónta seçión "Época Ming" |
||
Lìnia 20:
[[Image:GreatWallOfHanDynasty.png|thumb|A Grànde Miâgia di [[Dinastîa Han|Han]] a l'é a ciù lónga de tùtte e miâge, da Mamitu (arénte [[Yumenguan]]) a Liaodong]]
O rè Zheng de Qin o l'avéiva sconfìtto tùtti i sò aversâi e unificòu a Cìnn-a cómme [[Qin Shi Huang|prìmmo inperatô]] da [[dinastîa Qin]] ("Qin Shi Huang"), into 221 a.C. Voéndo inpónn-e 'n govèrno centrâle pe evitâ o ritórno di scignôri feodâli, o l'avéiva ordinòu a distruçión de seçioìn de miâge che dividéivan o sò inpêo segóndo i confìn di vêgi stâti, e – pe respìnze o pòpolo di [[Xiongnu]] da-o nòrd – a costruçión de nêue miâge pe colegâ e fortificaçioìn lóngo o confìn setentrionâle de l'inpêo. Scicómme e grénde quantitæ de materiâli necesâie pe-a costruçión êan difìçili da trasportâ, i costrutôi amiâvan d'adêuviâ e rizórse locâli: inte zöne de montàgna s'adêuviâvan prîe pigiæ da-e montàgne, e 'nte cianûe s'adêuviâva tæra batûa. No gh'én testimoniànse stòriche ch'ìndican a longhéssa e o percórso ezàtti de miâge Qin, e a ciù pàrte a s'é consumâ co l'eroxón di sécoli, lasciàndo in pê pochìscime seçioìn. No se sâ quànte a miâgia ségge costâ 'nte tèrmini de vìtte umâne, ma se stìmma che çentanæa de migiæa – fòscia adreitûa un milión – de lavoratôi ségian mòrti 'nta costruçión da miâgia Qin. Ciù tàrdi i [[Dinastîa Han|Han]], e [[Dinastîe do Nòrd e do Sùd|Dinastîe do Nòrd]] e i [[Dinastîa Sui|Sui]] avèivan tùtti riparòu, recostroîo o alargòu a Grànde Miâgia pe diféndise da-i invazôi do nòrd, méntre e dinastîe [[Dinastîa Tang|Tang]] e [[Dinastîa Song|Song]] no àn fæto grénde cöse 'nte sto cànpo. Ànche dinastîe foestêe (i [[Wei do Nòrd]] di [[Xianbei]], i [[Dinastîa Liao|Liao]] di [[Kitai]], i [[Dinastîa Jin (1115–1234)|Jin]] di [[Jurchen]] e i [[Dinastîa Xia òcindentâle|Xia òcindentâli]] di [[Tangut]]) avéivan costroîo miâge difenscîve, ma mólto ciù a nòrd de âtre, inta provìnsa cinéize da [[Mongòllia intèrna]] e 'nta [[Mongòllia]] vêa e pròpia.
===Época Ming===
[[File:GreatWallChina4.png|thumb|L'estensción de l'[[Dinastîa Ming|inpêo Ming]] e de sò miâge]]
O concètto da Grànde miâgia o ritornâva 'nto XIV sécolo, dòppo che i [[Dinastîa Ming|Ming]] eân stæti sconfìtti da-i [[òiràti]] 'nta [[batàggia de Tumu]]. Ànche dòppo divèrse batàgge, i Ming no riêscîvan a bàtte-e tribù móngole, e-o conflìtto o se stâva prolongàndo pe tròppo ténpo. Pe tegnî lontànn-e e tribù nòmadi, i Ming costroîvan miâge 'nsciô bòrdo setentrionâle da Cìnn-a, lóngo o confìn meridionâle do [[dezèrto de Ordos]], controlòu da-i móngoli.
A diferénsa de prìmme fortificaçioìn, e costruçioìn di Ming êan ciù rexisténti e elaboræ gràçie-a l'ûzo de moìn e prîe ò-u pòsto da tæra batûa, e se stìmma che ghe segiàn stæte costroîe fìnn-a 25.000 tôri de goàrdia. Pe vîa de contìnoe invaxoìn móngole, i Ming s'én inpegnæ tànto 'nto riparâ e 'nto rinforsâ e miâge, e-e seçioìn ciù rexisténti êan quélle arénte Beijing, capitâle di Ming. [[Qi Jiguang]] ascì avéiva riparòu e rinforsòu a miâgia, óltre a avéi rivestîo de moìn e seçioìn costroîe 'n tæra batûa, e costroîo 1.200 tôri de goàrdia dò-u pàsso de Shanhaiguan a Changping pe poéi dâ avertiménti quànde i móngoli s'avixinâvan. Tra i ànni '40 e '60 do XV sécolo, i Ming costroîvan ànche 'na coscì dîta "Miâgia de Liaodong": scìmile a-a Grànde Miâgia, ma ciù elementâre 'nta sò costruçión (scibén che gh'êa quàrche prîa, o l'êa fæto sorviatùtto de tæra, co-in fosòu 'nsce l'un e l'âtro lâto), a circondâva o céntro agrìcolo da provìnsa de Liaodong pe protézilo da eventoâli atàcchi di Oriyanghan jurchen-móngoli da nòrd-òvest, e da-i [[jurchen Jianzhou]] da nòrd.
Vèrso-a fìn de l'época Ming, a Grànde Miâgia respinzéiva e invaxoìn [[manciù]] ch'êan iniçiæ atórno ò-u 1600. Ànche dòppo avéi pèrso tùtta Liaodong, l'ezèrcito Ming o tegnîva o [[pàsso de Shanhai]], pezanteménte fortificòu, inpedìndo a-i manciù de conquistâ o cheu da Cìnn-a. Into 1644, dòppo che Pechìn a l'êa chéita 'nte màn di ribèlli de [[Li Zicheng]], i manciù riêscîvan a atraversâ a miâgia; prìmma d'alôa, gh'êan za stæte scoribànde, ma stavòtta vegnîvan pe conquistâ. I rastélli do pàsso de Shanhai êan stæti avèrti dò-u generâle Ming [[Wu Sangui]], ch'o l'avéiva formòu 'n aleànsa co-î manciù, speràndo de poéi uzâli pe scorî i ribèlli da Pechìn: i manciù pigiâvan o contròllo de Pechìn, e ciù tàrdi sconfizéivan ségge a [[dinastîa Shun]] formâ da-i ribèlli che l'ùrtime fòrse de rexisténsa di Ming, fondàndo a dinastîa ch'aviéiva préizo o seu pòsto, quélla di [[Dinastîa Qing|Qing]].
Sòtta i Qing, i confìn do pàize andâvan ò-u de là da Miâgia, e a Mongòllia [[Goære Dzungar–Qing|diventâva pàrte de l'inpêo]], dónca no se costroîva ciù nìnte, a pàrte o coscì dîto [[Stecòu do sâxo]], ch'o segoîva 'n percórso scìmile a quéllo da Miâgia de Liaodong di Ming, e ch'a servîva pe inpedî ch'i cinéixi Han migréssan inta Manciùria.
| |||