Françesco I: diferénse tra e verscioìn

Contegnûo scasòu Contegnûo azónto
Neuva pagina: miniatura '''Françesco I''' de Valois, re de França (12 set. 1494, castello de Cognac - 31 março 1547 Rambouillet) Figgio de Carlo ...
 
Nisciùn ògètto de modìfica
Lìnia 17:
Se gh'azonze ch'a-a base da magniffica prodigalitæ do monarca gh'è a freida segueça de chi possede un paize ricco e o l'è decizo a falo rende o ciu poscibile. Françesco I o l'è un di re che han straggiao ciu dinæ; ma o l'è ascì un de quelli che han saciúo trovâne de ciu. E ''tailles'' into 1517 se elevavan a 2.400.000 ''livres''; ean into 1543 de 4.600.000. A-e risorse finançiaie di so predecessoî Françesco o n'azonzette de nœuve: imprestiti forçoxi, rendie in sce-o muniçipio de Parigi, vendia di ófiççi. No inferiô, pe aviditæ e pe tenaxa, a nisciun di so predecessoî ogni votta che s'offrisse o drito d'un consolidamento ò d'un arriondamento patrimoniâ (o concordao do 1516 ch'o metteiva effettivamente in so man o quarto circa do sœu françeize; a lotta co-o connestabile pe l'ereditæ de Suzanna de [[Borbon]]; a preteiza no mai abbandonâ, a l'ereditæ milaneize, en solo che e prœuve ciu appaiscente de tâ pratiçitæ irreduxibile), o mostrò inta so politica streitamente finançiaia, specce co-o processo iniquo e l'appiccaxon do [[Semblançay]], una crueçça e un'energia che contrastan co l'intima bontæ do so añimo. Benché o ne dagghe into complesso, da-o punto de vista finançiaio, l'imprescion d'un incapaxe, vittima superba di so capriççi, da scituaçion internaçionâ, de l'evoluçion che subiva l'economia e a finança œüropea, e benché, pe ovviâ a-o crescente ''deficit'', o contesse assæ ciu in sce-a riforma de instituçioin fiscæ che in sce l'agiutto a-e forçe produttrixe da riccheçça, manco de queste ghe sfuzzì o valô. Da l'alliança con [[Soliman]], prez., o seppe trâ di vantaggi dueivi pe o commercio françeize.
 
In sce-i problemi da politica interna ebban o sopravento, pe tutta a diata do regno, quelli da politica estera. No cessò mai o stæto de guæra: ché s'ha o diritto de consciderâ comme sence tregue i brevi intervalli de paxe (1516-1520; 1529-1534; 1538-1542). S'ha l'abitudine de consciderâ a longa lotta comme a rivalitæ de Françesco I contra Carlo V, da primma pe l'egemonia de l'Œüropa (1520-1529), e da pœu, una votta apparsa a vanitæ do sœunno egemonico, pe a difeiza de l'equilibbrio œüropeo; se lascia a parte, comme un púo strascin de guære de Luigi XII, a campagna do 1515 ch'a inaogua l'attivitæ œüropea de Françesco e a ghe redà o Milaneize. In realtæ tutta a so politica estera a g'ha pe fondamento o vegio programma italian, saiv'a dî l'ambiçion de fâ di possesci italien o fulcro de ciu vasta espanscion. Tra e forçe che se oppoñan a l'espanscion françeize ghe n'è uña ch'a costituisce lê ascì un peigo pe l'Œüropa: l'enorme potença aostro-borgognoña, fuxon de tutti i dominni e de tutte e preteize de caze de [[Borgogna]], d'[[Aostria]] e de [[Castiggia]]-[[Aragoña]], detentrixe do nomme e da chimea imperiâ. Abarlugæ da-o mæximo miraggio (l'aspiscima competiçion pe l'eleçion a l'impeo a l'è comme l'annonçio scimbolico de tutta a so vitta a vegnî), pægi in fondo, nonostante e apparente desomeggiançe, pe mentalitæ politica e pe scistemi de lotta, o Valois e o Borgogna-Asburgo reagiscan ciaschedun a-a menaçça inscita inta força e inte l'ambiçion avversaia. Creddan che o conflíto o segge da coroña a coroña e che dipende da liatri o resolvilo: tanto che zonzan a-a strañia proposta de un duello. In realtæ ciaschedun de liatri ha contra de lê tutti quelli che temman l'Œüropa asservia a un solo: ciaschedun o trœuva e alliançe bastante pe impedî a l'avversaio o trionfo, no pe zonze a-o proprio. A lotta a se protrae a l'infinio, logorante, monotona. Françesco o ghe profonde ommi e dinæ. O compisce prodiggi de abilitæ e de energia. O contrappoñe a l'attiva diplomaçia asburgheize una vasta, no meno œuvioza organizzaçion diplomatica; o controbatte e campagne de stampa do nemigo; o spande ovunque, coi so agenti segretti, e promisse illuzoie, o dinâ coruttô, i germi d'intrigo; o l'accatta sovren e ministri; o s'attezza a protettô di picceni stæti di quæ o çerca l'agiutto, pronto a lasciâli soli contra o nemigo e a sacrificâli inti trattæ; con realismo maciavellego, pe ninte nœuvo ma no mai applicao con tanta vastitæ e ardimento, o l'ófre a l'Œüropa maaveggiâ o spetaccolo de un re crestianiscimo alliao co-o Turco, de un persecutô da riforma alliao coi luteren tedeschi; a-a færea tenaggia co-a quæ [[Carlo V]] o l'assequæa in sce tutte e frontee da França o risponde co-a creaçion de un fronte orientâ, lançando contra i ezerçiti e e flotte de l'imperatô i ezerçiti de [[Soliman]] e e flotte do [[Cairedin Barbarossa]]. Un'attivitæ no meno noteive o desceiga into campo militâ. O l'ha cua che l'artiggiaia françeize a l'areste a primma do mondo; o sviluppa e perfeçioña e so infantaie (a vittoia de [[Ceresole]] a l'è sorvettutto dovua a-i fanti guascoin). Rinnœuva con indomita ostinaçion i attacchi: pe træ votte o ricuppera o Milaneize, o conquista doe votte o Piemonte. O no reculla denanti a-i ciu ardii scistemi de guæra (campagna de [[Provença]] do 1536). Tutti quelli sforçi però arestan ven. Da-a rente a-e poche vittoie resta sciaccante o numero de sconfite ([[Esquiros]], [[Bicocca]], [[Sexia]], [[Pavia]], [[Napoli]], ecc.). Françesco I e a França conobban di ôe tragiche; a Pavia (24 frevâ 1525) Françesco mæximo o l'è fæto prexonê. A so prexonia (fin a-o mazzo 1525 a [[Pizzighetton]] e da pœu fin a-o março 1526 a [[Madrid]]), o grave rescatto di figgi lasciæ in ostaggio in so vexe fin a-o 1° luggio 1530 (1.200.000 scui d'óo), avieivan posciúo êse fatæ a una naçion politicamente meno matua ò de risorse ciu scarse. Into 1544 Carlo V o zonze a vinti sole leghe da Parigi.
 
Quande Françesco o mœu (a nœutte do 31 março 1547, a Rambouillet) no s'intravedde ancon nisciuña soluçion stabile a-o gran conflíto.