Platon: diferénse tra e verscioìn

Contegnûo scasòu Contegnûo azónto
Lìnia 18:
Momento fondamentâ pe questi sviluppi o l'è l'elaboraçion platonica da dotriña de forme eterne do reâ, nota inta tradiçion comme "dotriña de idee". Streitamente connessa a-a riçerca socratica da definiçion e di concetti universæ, tâ dotriña a ne rappresenta un'originâ e ciu vasta articolaçion. I concetti universæ son çertamente necessai pe i giudiççi moræ, comme aveiva do resto za precisao Socrate: sença i concetti de ben e de giusto, de fæto, no saiæ poscibile distingue ço ch'o l'è ben da ço ch'o l'è mâ, ço ch'o l'è giusto da ço ch'o l'è ingiusto; ma lô son indispensabili pe a mæxima conoscença da natua: comme inte tutte i açioin virtuose se riconosce a presença de ço che se ciamma virtù, coscì inte una moltepliçitæ de manifestaçioin senscibile riconduxibile a un'unitæ doviâ êse cugeito ço ch'o costituisce l'essença universâ, stabile e immutabile comuña a tutte quelle manifestaçioin. A l'è questa essença ch'a permette de dî de ciascheduña cosa cos'a segge e cose-a distingue da un'âtra, pres. cose segge un ommo inta so essença e cose distingue un ommo da un cavallo. Modelli ò critei oggettivi e puamente intellettivi in base a-i quæ poei pensâ, nominâ e distingue e scingole realtæ che se manifestan inta conoscença senscibile, ò, ascì, termini de paragon a-i quæ confrontâ quest'urtime pe poeine giudicâ con veitæ, i concetti universæ son pe Platon forme, essençe dotæ de una propria suscistença ontologica: son enti reæ che costituiscian a raxon de cose. L'è inte l'introduçion de questa dimenscion ontologica che consciste essençialmente o passaggio da-o "concetto" socratico a l'"idea" platonica, l'ἰδέα ò εἶδος "inmaggine, esemplâ, forma". O tipo de existença ch'a spetta a-e idee o l'è tuttavia diverso da quello de cose comuñe: queste, in quante soggette a-o divegnî, son particolæ, continzente e muteive, mentre e idee, in quante modelli e critei de cose senscibile, son universæ, necessaie e eterne e godan pertanto de un'existença intelligibile inte un mondo ideâ. Eternamente costante inte so determinaçioin, o mondo ideâ "invixibile" o l'è un mondo eleatico ch'o se oppon a quello eracliteo do divegnî "vixibile"; questo o l'è o mondo de l'êse: e idee son de fæto ὄντως ὄντα "e cose che realmente son". E idee, coscì, son no soltanto di prinçippi ò di critei gnoseologichi de cose, comme ean i concetti socratichi, ma fondamento urtimo da so mæxima existença. E cose senscibili, in quante tran da-e idee o so fondamento ontologico, son connesse a-e idee mediante un rapporto de "parteçipaçion" (μέθεξις): a scingola particolâ realtæ in tanto existe e a l'è poscibile in quante a parteçipa de l'idea. Dæte e difficortæ de comprende comme l'essença a posse restâ identica a lê mæxima e int'o mæximo tempo êse presente inte molteplixe realtæ che ne parteçipan, Platon o l'aviæ da pœu individuao sorvetutto inta "someggiança" (μίμησις "imitaçion") de cose senscibile a-e idee o so rapporto, consciderando e primme comme immagine ò coppie de idee.
 
Risolto coscì inte 'na prospettiva ontologica o problema socratico do concetto, Platon o l'indicava inta contemplaçion intellettuâ de idee a vea sciença, in quanto contrapposta a-o regno de l'"opignon" de l'esperiença senscibile. In particolâ, aotentica sciença a l'è a conoscença de idee e di rapporti reçiprochi che e collegan in te'n scistema ordinao. No soltanto, de fæto, e idee se caratterizzan pe l'universalitæ ch'a consente a ciascheduña de rifeise a una mortepriçitæ de cose scingole; existe ascì un orde tra e idee a segonda do maggiô ò minô grao de universalitæ ch'o spetta a ciascheduña de lô: l'idea de cavallo a l'è compreisa inte quella de quadruppede, ch'o l'abbraçça molti âtri individui do mondo animâ; quest'urtima a l'è, saiv'a dî, ciu esteisa da precedente, e ciu esteize ancon son e idee de animâ e de vivente. Se dà coscì una gerarchia de idee che da quella ciu universâ deschiñe via via verso quelle dotæ de sempre minô universalitæ e, perçò, de sempre maggioî determinaçioin. Se troeuva chì a reixe de quella ch'a saiâ a definiçion pe genere proscimo e differença specifica, elaborâ succescivamente da [[Aristotele]]. Ma, sorvetutto, attraverso a gerarchia de idee Platon o dava un nœuvo scignificao a-a dialettica: opponendose a-e degeneraçioin sofisteghe ch'aveivan redúto a dialettica a eristica, saiv'a dî a l'arte do guaagnâ in te ogni discuscion indipendentemente da-a riçerca da veitæ, Platon o l'intende a dialettica comme o strumento supremo da conoscença, quello in virtù do quæ, missimisso da parte l'opinion e ogni riferimento senscibile, se ripercoranripercore i rapporti e i nescinessi oggettivi tra e idee, pervegnindo a-a contemplaçion de quella gerarchia de idee ch'a costituisce a struttua ciu aotentica da realtæ.
 
Ma affinché l'ommo o posse, attraverso o procedimento puamente intellettivo da dialettica, orientáse inta gerarchia e inti rapporti de idee, l'è necessaio ch'o conosce, ò ch'o l'agge a facortæ de conosce, ciascheduña de queste idee. Da-o momento che queste no son conoscibile mediante i sensci e che, nintedemeno, a pua attivitæ intellettiva a l'è in grao de intuîle pù attraverso a mortepriçitæ e a particolaritæ senscibile, Platon o ne concludde che l'añima a l'agge conosciúo e idee in te un precedente periodo da so existença, quande, no ancon conzonta co-o corpo e vivendo into mondo immortâ de l'Iperuranio (ὑπερουράνιος "soviaçeleste"), a l'ha posciuo contemplâ e idee inta so sede, pe da pœu dimenticâdesmentegâ tâ vixon inta so succesciva vitta tereña. Ma a poco a poco, riflettendo in sce-e someggiançe e in sce-e desomeggiançe de cose, l'añima a l'è reconduta a-o pensceo di supremisupremmi esemplæ verso i quæ tæ someggiançe se orientan, e a se ricorda de ço ch'a vidde. L'è questa, a grande linnie, a dotriña platonica de l'"anamnexi" (ἀνάμνησις), ò "reminiscença", comme fonte de ogni conoscença terreña de idee, dotriña ch'a l'implica da un lao che e idee seggian innasciue inte l'añima, da l'âtro che l'añima a segge immortâ. L'anamnexi a comporta, in realtæ, soltanto a preexistença de l'añima a-a so vitta corporea, e no a so existença urteriô doppo a morte do corpo, ni a so diata eterna. Ma lê o presuppoñe intanto che l'añima a posse vive indipendentemente da-o corpo, e che in tâ existença separâ a l'agge conosciúo de veitæ de gran longa supeioî a quelle che derivan da-i sensci; e o l'è coscì un elemento importante de quella dimostraçion de l'immortalitæ de l'añima, che into Fedon a l'è da pœu dæta sorvetutto in base a l'affinitæ de natua che l'añima a g'ha da avei co-e forme eterne perché a posse conoscile.
 
Ma percose l'añima a l'è immortâ e a so vitta corpoia a no l'è che un provvisoio e doloroso stæto de "prexonia", questa, riaquistâ memoia da so origine e do so destin, a no dexiddia che de tornâ a-a so sede eterna, sottraendose a l'exilio terren. Da questa conceçion deriva una morâ caratterizzâ da un netto orientamento verso l'aodelà, ch'a-o destacca da-a pratica e terreña saggeçça de Socrate e a l'avvexiña ciutosto a-a religion di orfeghi e a-a filosofia di pitagorici. Da-i un e da-i âtri Platon o repiggia l'idea da "metempsicoxi" (μετεμψύχωσις) ò trasmigraçion de l'añima attraverso varie existençe corpoie, no soltanto umañe, ma ascì animæ. Ogni existença a l'è determinâ da-o comportamento morâ de l'añima inte l'existença precedente: ciu quella se liga a-o corpo, cedendo a-i so dexidei e lasciandosene dominâ, ciu basso, inta gerarchia naturâ, o l'è l'organismo corpoio into quæ a deve trasmigrâ. Quande invece l'añima a zonze a deliviáse da-i interesci corpoii, a l'aquista a capaçitæ de vive sola e de tornâ a l'originaia sede soviaçeleste, dove a contemplò e idee. Into so scignificao urtimo a filosofia a vegne coscì pe Platon una "preparaçion pe a morte", votta a deliviâ l'añima da-o corpo. Questo s'otten eserçitando sempre ciu, inta vitta, quelle facortæ de l'añima che megio corispondan a-a so natua diviña e meno implican o so ligammo co-o corpo. De chì l'importança, in sce-o cian etico, da mæxima filosofia, concepia comme l'attivitæ puamente intellettiva a traverso a quæ l'añima a se destacca da ogni elemento corpoio. A filosofia, de fæto, in quant'a l'è "amô de savei", a l'esprimme una tendença irrescistibile a tornâ a quello stæto contemplativo do mondo ideâ sperimentao da l'añima inta so vitta into mondo soviaçeleste, tendença ch'a l'insorze inte l'añima quande in lê se riadescia o ricordo, attraverso l'aoxilio da dialettica, da realtæ idiâ ch'a costituisce o modello eterno de quella senscibile. Inte questa prospettiva rentra ascì a ridefiniçion platonica, inti termini de una tenscion de l'añima verso o mondo de forme ideæ, da conceçion socratega de l'attrattiva che a conoscença di valoî a l'eserçita in sce-o voei: l'idea supremma, de l'essença da quæ parteçipan tutte i âtre, a l'è de fæto quella do ben (che Platon o paragoña a-o sô), a quæ a l'eserçita un'attrattiva irrescistibile in sce l'añima, sponciandola a eleváse sempre de ciu into dominio de l'universâ. Inte questa tenscion a l'idiâ e a l'eterno, deliniâ into "Scimpoxio" attraverso a figua do demmone Eros, consciste o coscì díto "amô platonico", força che, mediando tra o senscibile e l'intelligibile, sponcia l'añima a-a contemplaçion da beleçça ideâ e, perçò, dæta l'inscindibilitæ de "bello" e "ben", do veo ben.