Platon: diferénse tra e verscioìn

Contegnûo scasòu Contegnûo azónto
Lìnia 16:
Ciù che un corpo scistematico de dotriñe, a filosofia de Platon a l'è un complesso de problemi soggetti a una continua evoluçion. Inti dialoghi zoenî, ò "socrateghi", Platon o l'appâ totalmente impegnao a approfondî e a elaborâ e tipiche problematiche socratiche: e texi in sce l'identitæ de virtù e sciença, in sce-a determinaçion de tâ sciença comme "sciença do ben e do mâ in generâ", in sce l'insegnabilitæ da virtù, in sce-o poei de attraçion, rispetto a-a volontæ, do ben, ch'o se rivela quindi ascì comme ço ch'o l'è sommamente piaxeive e utile (eüdemonismo), in sce l'involontaietæ do mâ, ecc. Tuttavia, proprio da-a riflescion in sce queste texi socratiche commença a sorze di problemi nœuvi: e innançi tutto Platon o l'avverte comme quelli valoî, di quæ o l'ea anæto in çerchia Socrate (ben, giustiçia, virtù, coraggio, ecc.), no pœuan pretende de avei quella stabilitæ e universalitæ ch'a gh'è recesta se no son concepii comme "realtæ" che, a-o contraio de ço ch'o cazze sotta i sensci, no mua e no peisce. De chì a "crixi" do socratismo ch'a se manifesta into "Menon" e into "Gorgia", o primmo di quæ o l'esprimme l'exigença de un nœuvo concetto de sciença, comme conoscença de veitæ eterne aquixia primma da nascita, mentre o segondo o fonda un rigoroso dualismo tra ben e piaxei, tra mondo eterno di valoî e mondo muteive de pascioin e di dexidei, tra añima e corpo.
 
Momento fondamentâ pe questi sviluppi o l'è l'elaboraçion platonica da dotriña de forme eterne do reâ, nota inta tradiçion comme "dotriña de idee". Streitamente connessa a-a riçerca socratica da definiçion e di concetti universæ, tâ dotriña a ne rappresenta un'originâ e ciu vasta articolaçion. I concetti universæ son çertamente necessai pe i giudiççi moræ, comme aveiva do resto za precisao Socrate: sença i concetti de ben e de giusto, de fæto, no saiæ poscibile distingue ço ch'o l'è ben da ço ch'o l'è mâ, ço ch'o l'è giusto da ço ch'o l'è ingiusto; ma lô son indispensabili pe a mæxima conoscença da natua: comme inte tutte i açioin virtuose se riconosce a presença de ço che se ciamma virtù, coscì inte una moltepliçitæ de manifestaçioin senscibile riconduxibile a un'unitæ doviâ êse cugeito ço ch'o costituisce l'essença universâ, stabile e immutabile comuña a tutte quelle manifestaçioin. A l'è questa essença ch'a permette de dî de ciascheduña cosa cos'a segge e cos'cose-a distingue da un'âtra, pres. cose segge un ommo inta so essença e cose distingue un ommo da un cavallo. Modelli ò critei oggettivi e puamente intellettivi in base a-i quæ poei pensâ, nominâ e distingue e scingole realtæ che se manifestan inta conoscença senscibile, ò, ascì, termini de paragon a-i quæ confrontâ queste quest'urtime pe poeine giudicâ con veitæ, i concetti universæ son pe Platon forme, essençe dotæ de una propria suscistença ontologica: son enti reæ che costituiscancostituiscian a raxon de cose. L'è inte l'introduçion de questa dimenscion ontologica che consciste essençialmente o passaggio da-o "concetto" socratico a l'"idea" platonica, l'ἰδέα ò εἶδος "inmaggine, esemplâ, forma". O tipo de existença ch'a spetta a-e idee o l'è tuttavia diverso da quello de cose comuñe: queste, in quante soggette a-o divegnî, son particolæ, continzente e muteive, mentre e idee, in quante modelli e critei de cose senscibilisenscibile, son universæ, necessaie e eterne e godan pertanto de un'existença intelligibile inte un mondo ideâ. Eternamente costante inte so determinaçioin, o mondo ideâ "invixibile" o l'è un mondo eleatico ch'o se oppon a quello eracliteo do divegnî "vixibile"; questo o l'è o mondo de l'êse: e idee son de fæto ὄντως ὄντα "e cose che realmente son". E idee, coscì, son no soltanto di prinçippi ò di criterîcritei gnoseologichi de cose, comme ean i concetti socratichi, ma fondamento urtimo da so mæxima existença. E cose senscibili, in quante tran da-e idee o so fondamento ontologico, son connesse a-e idee mediante un rapporto de "parteçipaçion" (μέθεξις): a scingola particolâ realtæ in tanto existe e a l'è poscibile in quante a parteçipa de l'idea. Dæte e difficortæ de comprende comme l'essença a posse restâ identica a lê mæxima e int'o mæximo tempo êse presente inte molteplixe realtæ che ne parteçipan, Platon o l'aviæ da pœu individuao sorvetutto inta "someggiança" (μίμησις "imitaçion") de cose senscibile a-e idee o so rapporto, consciderando e primme comme immagine ò coppie de idee.
 
Risolto coscì inte 'na prospettiva ontologica o problema socratico do concetto, Platon o l'indicava inta contemplaçion intellettuâ de idee a vea sciença, in quanto contrapposta a-o regno de l'"opignon" de l'esperiença senscibile. In particolâ, aotentica sciença a l'è a conoscença de idee e di rapporti reçiprochi che e collegan in te'n scistema ordinao. No soltanto, de fæto, e idee se caratterizzan pe l'universalitæ ch'a consente a ciascheduña de rifeise a una mortepriçitæ de cose scingole; existe ascì un orde tra e idee a segonda do maggiô ò minô grao de universalitæ ch'o spetta a ciascheduña de lô: l'idea de cavallo a l'è compreisa inte quella de quadruppede, ch'o l'abbraçça molti âtri individui do mondo animâ; quest'urtima a l'è, saiv'a dî, ciu esteisa da precedente, e ciu esteize ancon son e idee de animâ e de vivente. Se dà coscì una gerarchia de idee che da quella ciu universâ deschiñe via via verso quelle dotæ de sempre minô universalitæ e, perçò, de sempre maggioî determinaçioin. Se troeuva chì a reixe de quella ch'a saiâ a definiçion pe genere proscimo e differença specifica, elaborâ succescivamente da [[Aristotele]]. Ma, sorvetutto, attraverso a gerarchia de idee Platon o dava un nœuvo scignificao a-a dialettica: opponendose a-e degeneraçioin sofisteghe ch'aveivan redúto a dialettica a eristica, saiv'a dî a l'arte do guaagnâ in te ogni discuscion indipendentemente da-a riçerca da veitæ, Platon o l'intende a dialettica comme o strumento supremo da conoscença, quello in virtù do quæ, missi da parte l'opinion e ogni riferimento senscibile, se ripercoran i rapporti e i nesci oggettivi tra e idee, pervegnindo a-a contemplaçion de quella gerarchia de idee ch'a costituisce a struttua ciu aotentica da realtæ.