Platon: diferénse tra e verscioìn

Contegnûo scasòu Contegnûo azónto
Nisciùn ògètto de modìfica
Lìnia 22:
Ma affinché l'ommo o posse, attraverso o procedimento puamente intellettivo da dialettica, orientáse inta gerarchia e inti rapporti de idee, l'è necessaio ch'o conosce, ò ch'o l'agge a facortæ de conosce, ciascheduña de queste idee. Da-o momento che queste no son conoscibile mediante i sensci e che, nintedemeno, a pua attivitæ intellettiva a l'è in grao de intuîle pù attraverso a mortepriçitæ e a particolaritæ senscibile, Platon o ne concludde che l'añima a l'agge conosciúo e idee in te un precedente periodo da so existença, quande, no ancon conzonta co-o corpo e vivendo into mondo immortâ de l'Iperuranio (ὑπερουράνιος "soviaçeleste"), a l'ha posciuo contemplâ e idee inta so sede, pe da pœu dimenticâ tâ vixon inta so succesciva vitta tereña. Ma a poco a poco, riflettendo in sce-e someggiançe e in sce-e desomeggiançe de cose, l'añima a l'è reconduta a-o pensceo di supremi esemplæ verso i quæ tæ someggiançe se orientan, e a se ricorda de ço ch'a vidde. L'è questa, a grande linnie, a dotriña platonica de l'"anamnexi" (ἀνάμνησις), ò "reminiscença", comme fonte de ogni conoscença terreña de idee, dotriña ch'a l'implica da un lao che e idee seggian innasciue inte l'añima, da l'âtro che l'añima a segge immortâ. L'anamnexi a comporta, in realtæ, soltanto a preexistença de l'añima a-a so vitta corporea, e no a so existença urteriô doppo a morte do corpo, ni a so diata eterna. Ma lê o presuppoñe intanto che l'añima a posse vive indipendentemente da-o corpo, e che in tâ existença separâ a l'agge conosciúo de veitæ de gran longa supeioî a quelle che derivan da-i sensci; e o l'è coscì un elemento importante de quella dimostraçion de l'immortalitæ de l'añima, che into Fedon a l'è da pœu dæta sorvetutto in base a l'affinitæ de natua che l'añima a g'ha da avei co-e forme eterne perché a posse conoscile.
 
Ma percose l'añima a l'è immortâ e a so vitta corpoia a no l'è che un provvisoio e doloroso stæto de "prexonia", questa, riaquistâ memoia da so origine e do so destin, a no dexiddia che de tornâ a-a so sede eterna, sottraendose a l'exilio terren. Da questa conceçion deriva una morâ caratterizzâ da un netto orientamento verso l'aodelà, ch'o-a-o destacca da-a pratica e terreña saggeçça de Socrate e a l'avvexiña ciutosto a-a religion di orfeghi e a-a filosofia di pitagorici. Da-i un e da-i âtri Platon o repiggia l'idea da "metempsicoxi" (μετεμψύχωσις) ò trasmigraçion de l'añima attraverso varie existençe corpoie, no soltanto umañe, ma ascì animæ. Ogni existença a l'è determinâ da-o comportamento morâ de l'añima inte l'existença precedente: ciu quella se liga a-o corpo, cedendo a-i so dexidei e lasciandosene dominâ, ciu basso, inta gerarchia naturâ, o l'è l'organismo corpoio into quæ a deve trasmigrâ. Quande invece l'añima a zonze a deliviáse da-i interesci corpoii, a l'aquista a capaçitæ de vive sola e de tornâ a l'originaia sede soviaçeleste, dove a contemplò e idee. Into so scignificao urtimo a filosofia a vegne coscì pe Platon una "preparaçion pe a morte", votta a deliviâ l'añima da-o corpo. Questo s'otten eserçitando sempre ciu, inta vitta, quelle facortæ de l'añima che megio corispondan a-a so natua diviña e meno implican o so ligammo co-o corpo. De chì l'importança, in sce-o cian etico, da mæxima filosofia, concepia comme l'attivitæ puamente intellettiva a traverso a quæ l'añima a se destacca da ogni elemento corpoio. A filosofia, de fæto, in quant'a l'è "amô de savei", a l'esprimme una tendença irrescistibile a tornâ a quello stæto contemplativo do mondo ideâ sperimentao da l'añima inta so vitta into mondo soviaçeleste, tendença ch'a l'insorze inte l'añima quande in lê se riadescia o ricordo, attraverso l'aoxilio da dialettica, da realtæ idiâ ch'a costituisce o modello eterno de quella senscibile. Inte questa prospettiva rentra ascì a ridefiniçion platonica, inti termini de una tenscion de l'añima verso o mondo de forme ideæ, da conceçion socratega de l'attrattiva che a conoscença di valoî a l'eserçita in sce-o voei: l'idea supremma, de l'essença da quæ parteçipan tutte i âtre, a l'è de fæto quella do ben (che Platon o paragoña a-o sô), a quæ a l'eserçita un'attrattiva irrescistibile in sce l'añima, sponciandola a eleváse sempre de ciu into dominio de l'universâ. Inte questa tenscion a l'idiâ e a l'eterno, deliniâ into "Scimpoxio" attraverso a figua do demmone Eros, consciste o coscì díto "amô platonico", força che, mediando tra o senscibile e l'intelligibile, sponcia l'añima a-a contemplaçion da beleçça ideâ e, perçò, dæta l'inscindibilitæ de "bello" e "ben", do veo ben.
 
Se a vitta prattica, o mondo di sentimenti e di dexidei terren vegnan coscì confinæ da l'etica platonica inta sfra corpoia, d'âtra parte a morâ de Platon a no l'implica una totâ svalutaçion di dexidei e di impursci che caratterizzan a vitta corpoia: se tratta ciutosto de riconosce a presença inta mæxima añima de questi elementi, segondo a dotriña psicologica esposta inta "Repubbrica", e de mantegnîli inte 'n stæto de subordinaçion e de equilibbrio, in moddo che no ostacolan l'añima inta realizzaçion do so compito morâ ciu elevao. Segondo a cellebre inmaggine do "Feddro", l'añima a l'è comme un caro co-e ae guidao da un aoriga e trainao da doi cavalli: l'aoriga o ne rappresenta a parte raçionâ e intellettiva, quella ch'a conosce a veitæ e o ben, mentre i doi cavalli ne rappresentan rispettivamente a parte coraggiosa ò irascibile, da quæ deriva i impulsci nobili, e a parte concupiscibile ò dexidiante, sede di impulsci ligæ a-a sfea corpoia. A conceçion psicologica espressa da questa inmaggine, otra che una dotriña morâ, a l'implica ascì una dotriña politica. L'è proprio in sce questa psicologia, de fæto, che, inta "Repubbrica", Platon o basa a dotriña do stæto ideâ diviso inte træ classe de filosofi, che contemplando e idee o dirizzan raçionalmente; di sordatti, ò "guardien", che o difendan; e di produttoî, che ne asseguan l'existença da-o ponto de vista economico. Pæge de conseguença son e virtù che presezzan a ciascheduña de træ parte de l'añima e de træ classe do stæto: rispettivamente a sapiença, o valô, a tempiança, in sce-e quæ sovrasta da pœu a giustiççia, che, faxendo laoâ into proprio campo ciascuña parte ò classe e impedindoghe de passâ i limmiti de so fonçioin, a l'assegua o megio orde tanto inta sfea morâ quante inte quella politica. A perfeçion de l'añima a l'è coscì, da questo punto de vista, no tanto inta negaçion ascetica de pascioin, e in genere de ogni attivitæ no contemplativa, quante inta subordinaçion armonega de facortæ infeioî a-e supeioî. Analogamente, int'o stæto no gh'è salue se e classe no parteççipi da sapiença no óbediscian a quelli che, ciu vexin a-a veitæ, megio di âtri pœuan intuî ço che pe o stæto l'è ben e lezifiâ e governâ in conformitæ a tâ conoscença. S'ha quindi un'assolua aristocraçia do savei, da quæ deriva un'estenscion di poei statæ fin in sce-a proprietæ e a famiggia, risolte inte l'unica famiggia e proprietæ do stæto. Questo dualismo de politica e ascexi, de interesse fattivo pe o mondo e pescimistico orientamento verso l'aodelà, che Platon propriamente o no concilia (nonostante una çerta prevalença do motivo ascetico, da-o momento che a mæxima "Repubbrica" curmina inte una rappresentaçion mistega do destin otramondan de l'añima do tutto analloga a quella ch'a ciudde o "Fedon"), o se respegia infin, inta forma ciu tipica, inta negaçion do valô de l'arte, che pe Platon a no l'è conoscença e manifestaçion de veitæ, ma construçion fantastega, che da-a veitæ sempre ciu a s'allontaña. E se a scingola individualitæ existente a l'è imitaçion de l'idea, l'artista che raffigurando ò descrivendo o l'immita, o produxe una realtæ che inta gerarchia di enti a l'occupa o terço e infimo grao. No solo: ma e rappresentaçioin da poexia e de l'arte, agitando into moddo ciu vivo e forçe pascionæ de l'ommo, rendan ciu diffiçili o so dominio ò a so eliminaçion, e coscì contrastan o compito supremo da filosofia. Rifeindose a-a divinitæ l'umanizzan, e gh'attribuiscian de qualitæ indegne da so eterna natua.