Aristotele: diferénse tra e verscioìn

Contegnûo scasòu Contegnûo azónto
Nisciùn ògètto de modìfica
Lìnia 49:
Into terço periodo, infin, a-o quæ remonta a redaçion de squæxi tutto o ''Corpus aristotelicum'' da noi possedúo, Aristottile o razonze a piña maturitæ dotrinâ, inta quæ se mezua piñamente o so destacco da Platon.
 
Se e idee gh'han un'existença assoluamente separâ da-i oggetti de l'esperiença senscibile, comme pœuan êse fondamento da realtæ de cose? Pe costituîne l'esença devan êse intrinseche a queste : e se ascì questo se ammette, parlando de una "presença" de l'idea in ciaschedun di individui che a questa o "partecipa", força l'è concludde che a so existença separâ e indipendente a no l'azonze ninte de esençiâ a-o quaddro da realtæ, dando ançi lœugo a un so duplicao superflo (coscì díto argomento do terço ommo). L'idea, esença eterna, universâ, dominante l'existença transeunte di individdoi, se determina inta mateia, costituindo a scingola e concreta realtæ. L'"idea" platonica se trasmua coscì inta "forma" aristotelica (μορϕή, ò ancon, co-o vegio nomme, εἶδος), e quell'elemento negativo che inta natua, pe Platon, o se componeiva co-o púo êse de l'idea fando sci che a diverzesse sempre da-a so perfeçion, o divegne a "mateia" (ὕλη), che a forma a plasma inte l'individdo, ò "scinnolo" (σύνολον, "insemme", di doi elementi). Solo quest'individdo o l'è riâ, no avendo existença aotonoma ni a forma, ni a mateia. Questo da pœu no escludde che a forma a posse êse concepia da-o pensceo inta so pua indipendença, saiv'a dî inta so universalitæ scevra de ogni determinaçion particolâ: da questo punto de vista, a forma a l'è l'universâ (καϑόλου), ch'o vegne conquistao da-o pensceo inte cose esterne mediante un processo de separaçion, ò "astraçion", da-e particolaritæ individuæ, ch'o fa comprende o senso da so posteiô qualificaçion comme "universâ astræto". D'âtra parte, a mateia a no l'è soltanto un sostrato inerte in sce-o quæ s'imprimme a forma, ma de questa forma a g'ha in lê a poscibilitæ; e a forma quindi a no a determiñadetermina estrinsecamente, ma a costituisce a traduçion in atto da capaçitæ impliçita in quella. O binommio stattico de mateia e forma o se risolve quindi inte quello dinamico de potença e atto.
 
A "potença" a l'è a δύναμις, concreta capaçitæ de sviluppáse into senso de una çerta forma. L'"atto" o l'è "energia" (ἐνέργεια), in quante attiva realizzaçion de una dæta capaçitæ ò potença, e "entelechìa", in quante forma, ançi mateia formâ, attuâ realtæ individuâ (ἐντελέχεια, da ἐν "in", τέλος "fin" e ἔχειν "avei": realtæ ch'a g'ha o so fin in lê mæxima, avendolo razonto co-o compimento do so processo de sviluppo). Questo passaggio da-a potença a l'atto o no dev'êse concepio comme realizzantese una votta pe sempre; ogni momento do divegnî o l'è attuaçion de una precedente potença e costituçion de una potença ch'a rendiâ poscibile una nœuva attuaçion. Tutto o mondo o l'è coscì un processo de crescente determinaçion, inta quæ a perfetta idealitæ da forma a se attua sempre ciu da l'imperfetta mateialitæ da potença. A-o limmite de questo processo, Aristottile o pon un ente perfetto che, avendo piñamente attuao a so natua, o l'è "atto púo", atto do tutto scevro de potença (Dê). QuestoÇo o no escludde però che questo o l'influisce in sce-o mondo comme scopo supremo de tutto o so processo de attuaçion: Dê o mœuve comme "oggetto de l'amô", o mœuve sença mesciâ ("motô immobile": κινοῦν ἀκίνητον). D'âtra parte, a so supeioitæ a ogni exigença de attivitæ e de movimento a no pœu concepíse comme assolua mancança de vitta (ço che saiæ inconciliabile co-a so suprema perfeçion): quindi a so vitta sença attivitæ a no pœu êse che a contemplaçion, no de una veitæ diversa da lê mæximo (ço che implichiæ, no attuâ possesso da veitæ, ma potença conoscitiva tendente a-o possesso da veitæ), benscì da veitæ che lê mæximo o costituisce: Dê o pensa lê mæximo, o l'è "pensceo do pensceo" (νόησις νοήσεως). In urtima analixi, se inta cosmica gerarchia de l'êse no gh'è forma ò attualitæ chech'a no segge ligâ a-a mateia ò potença, a l'estremo so vertixe a forma ò attualitæ a torna a susciste co l'indipendente pureçça de l'idea platonica, e solo inte tâ pureçça lê a fornisce senso e valô a tutto l'edifiçio da realtæ. Questo o dimostra quante tenaxemente persciste inta mente de Aristottile, nonostante a so viva aspiaçion a l'immanença, a conceçion trascendentistega da realtæ, inpreisa in zoentù a-a scœua de Platon.
 
Inte l'Etica ascì , Aristottile o l'è ben lontan da l'ascexi platonica, mirante a l'assolua separaçion de l'anima da-a scciavitù corpoia. A virtù a l'è un "abito", un'attitudine do voei a comportáse in te'n çerto moddo, ch'a no dipende tanto da de dotriñe e da de convinçioin teoretiche quanto da de concrete capaçitæ pratiche. In generâ, a consciste inta condiçion d'equilibbrio inta quæ l'añima a vegne a trováse quand'a se tegne lontaña da entrambi i estremi da pascion: tra o viççio dipendente da-o difetto e quello dipendente da l'eccesso, a l'occupa o "giusto mezo". Ma se, in tâ moddo, e virtù propriamente "etiche" se destaccan da-a sfea da sciença e se rinsæran inte quella de l'esperiença pratica ò do "costumme" (εϑος), a queste sovrastan d'âtro lao e virtù dianoetiche, ò virtù da διάνοια, do retto "eserciçio intellettuâ". E coscì, curmine da poscibile perfeçion e feliçitæ de l'ommo l'è, pe Aristottile ascì, no l'açion ma a contemplaçion, quella vitta teorettica, d'impronta platonica, inta quæ megio o mortâ o s'avvexiña a-a soddisfæta beatitudine de Dê. Questo no leva che pe Aristottile soltanto inta vitta sociâ l'ommo, ch'o l'è l'"animâ politico" pe eccellença, o posse attuâ o so perfeçionamento morâ e conseguî a so feliçitæ. O stæto, de fæto, a ciu perfetta de organizzaçioin sociæ, o l'è l'atto rispetto a-o quæ l'individdo e a famiggia son a potença, e l'è quindi o fin verso o quæ tende o sviluppo de l'ommo.