Aristotele: diferénse tra e verscioìn

Contegnûo scasòu Contegnûo azónto
Neuva pagina: thumb '''Aristòtele''' (ò ''Aristòtile''; gr. ᾿Αριστοτέλης, lat. ''Aristotĕles'', into latin Medioevâ ''Aristotĭles'', [[S...
 
Nisciùn ògètto de modìfica
Lìnia 18:
 
5) œuvie de [[poetica]]: "Retorica", "Poetica".
 
==Vitta==
 
Figgio de Nicomaco, mego de [[Aminta II]] de [[Macedonia]], Aristottile o trascorse i primmi anni da so zoentù a [[Pella]]. Morto o poæ, o l'ebbe comme tutô un parente de nomme Prosseno, do quæ da pœu o l'adotò o figgio. A dixœutt'anni o se transfei a [[Atene]] e o l'intrò a fâ parte de l'Accademia platonica arestandoghe pe quæxi vint'anni, scin a-a morte do [[Platon]], verso o quæ o nutrì sempre, malgraddo tutte e invençioin e e madixençe, profonda amixiçia e veneraçion: basta a attestâlo o celebre elogio - che çerto va riferio a Platon - de l'"ommo che i marvaxi no han manco o diritto de lódá", contegnúo inte l'elegía pe l'artâ dedicao a Eüdemo de [[Çippro]]. O fu quindi in parte pe di motivi politichi e in parte pe i dissensci con Speüxippo, o nœuvo scolarca de l'Accademia, che Aristottile, in compagnia de Senocrate, o lasciò Atene pe andâ in Axia Minô, presso [[Ermia]], tiranno de [[Atarneo]]. Inta vexiña [[Troade]], a Scepsi e a Asso, existeiva de comunitæ platoniche, e in quelle Aristottile o començò a desgœugge o so magisteo. O gh'arestò trei anni e Ermia o ghe dette in moggê a nessa e figgia adotiva Piççia. Foscia proprio pe e inscistençe do disceppolo [[Teofrasto]] o se trasferì a [[Mitilene]], dov'o l'insegnò scin a-o 343-42, quande o l'acugette l'invio de recáse a-a corte de [[Feipo II de Macedonia]] pe ócupáse de l'educaçion do prinçipe Lusciandro. Asceizo questi a-o trono, o tornò a Atene e o ghe fondò into 335-34 una scœua che, da-a so sede, o reçinto sacro a [[Apollo]] Liçeo, a trasse o nomme de [[Liçeo]], e da-o περίπατος "passeggiâ", che i so membri percorivan discutendo, quello de Perìppato, ò scœua peripatetica. Doppo circa dozz'anni de direçion da scœua, morto Lusciandro e prevarsciuo in Atene o partio antimacedonico, Aristottile o fu accusao de empietæ, ma o sfuzzì a-o processo reparando a Carçidde inte l'Eübea, dov'o moì l'anno doppo (322) de una maotia de stœumago.
 
==Œuvie e pensceo==
 
Circa a stoia e o carattere di scriti de Aristottile molta luxe a l'è stæta fæta inti urtimi dexenni: i antighi conobban una serie di œuvie, inta ciu gran parte dialogiche, pubbricæ da Aristottile mæximo e lódæ ascì pe i preggi da so forma lettiaia, da quæ noi poemo leze solo che pochi frammenti (tra e prinçipæ: "Grillo", "Eüdemo", "Protreptico", "In sce-a giustiçia", "In sce-a filosofia", "In sce-e idee", "Polittico", "Sofista", ecc.). A perdia de questi œuvie dedicæ a-o pubbrico (e perçò dîte "essoteiche") a l'è çertamente dovua a-a pubbricaçion, fæta da [[Andronico]] da [[Rodi]], di scriti che Aristottile e di discepoli aveivan redæto in fonçion di corsci de leçioin svotti a l'interno do Liçeo (perçò dîte "esoteiche" ò, ascì, "acroamattiche", saiv'a dî destinæ a l'ascoto e costituente o ''Corpus aristotelicum'' da niatri attualmente possedúo). Questa pubbricaçion che, segondo a tradiçion, a concludde una stoia assæ romanzesca de tæ scriti, a feççe co-o tempo passâ in segondo cian i scriti essoteichi. A ricostruçion de vexende di scriti de Aristottile e di ambienti in ti quæ queste s'inandion han permisso de comprende comme gradaamente, ançi, i scriti essoterichi vegnissan nettamente contrapposti a quelli esoterichi; e percose inti primmi se scorzeiva de larghe traççe de dotriñe platoniche, se faoezzò che in questi Aristottile o no gh'avesse svelao o so veo pensceo (riservao a-i discepoli començæ e a-i œuvie esoteriche), ma o l'avesse solo espresso de fáse opignioin d'atri; ço ascì in base a l'errâ convinçion che Aristottile o l'avesse criticao a-a reixe a dotriña platonica fin da-o so primmo soggiorno inte l'Accademia. Questa tradiçion e l'immagine stereotipa de un Aristottile scistematico, reddeno e immutabile han pe longo tempo paralizzao a critica moderna ascì, oscillante tra a tendença de consciderâ no aotentiche i œuvie essoteriche (Ross) e quella de esponze da queste ogni traçça de platonismo pe sarvâne l'aotentiçitæ (Bernays).
 
L'è grande meito do [[Jaeger]] (e in Italia do [[Bignon]]) avei dæto un'impostaçion nœuva a-o problema, consciderando i œuvie essoteriche e o platonismo in queste espresso comme documento da primma fase de l'evoluçion filosofica de Aristottile, evoluçion rintraççabile ascì tra i vari stræti redaçionæ riconoscibili inte mæxime œuvie acroamatiche. Inta so dispoxiçion scistematica queste son e seguente:
 
1) œuvie de logica (da chì in avanti indicæ sotta o nomme complescivo de ''Organon''): Categorie, In sce l'esprescion, Analitichi primmi (2 libbri), Analitichi posterioî (2 libbri), Topichi (8 libbri), Elenchi sofisteghi;
 
2) œuvie de fixica: Fixica (8 libbri), O çê (4 libbri), Generaçion e coruçion (2 libbri), Meteorologia (4 libbri), Stoia di animæ (10 libbri), Parti di animæ (4 libbri), Generaçion di animæ (5 libbri), âtre minoî, nonché L'anima (3 libbri) e una serie de opuscoli arecugeiti sotta o nomme de ''Parva naturalia'';
 
3) scriti de filosofia primma: Metafixica (14 libbri), coscì ciammâ, pâ, perché posta "doppo i libbri de fixica", in grego τὰ μετὰ τà ϕυσικά;
 
4) œuvie moræ e politiche: Etica Eüdemea (7 libbri), Grande Etica (2 libbri: d'inçerta aotentiçitæ), Etica Nicomachea (10 libbri), Politica (8 libbri), Costituçion di Atenieixi;
5) œuvie de poetica: Retorica (3 libbri), Poetica.
 
De una serie de âtri scriti compreixi into ''corpus'' (Problemi, Retorica a Lusciandro, Fixonomichi, ecc.) l'aotentiçitæ a l'è con molto fondamento missa in dubbio.
 
E linie do sviluppo filosofico de Aristotele, che da-o Jaeger in ça se son sempre megio vegnue individuando, consentan de distingue trei periodi: quello accademico, quello do soggiorno a [[Asso]], a [[Mitilene]] e in [[Macedonia]] e, infin, quello de l'insegnamento a-o Liçeo.
 
Into primmo periodo, a-o quæ remonta, tra i âtri, i scriti "Eüdemo", "Protreptico" e "In sce-a giustiçia", Aristottile o repiggia a dotriña platonica de l'immortalitæ de l'añima, consciderâ comme "forma determinâ", saiv'a dî comme sostança (e no ancon, quindi comme "forma de quarcosa", saiv'a dî do corpo, comme saiâ ciu tardi); o l'esalta a vitta contemplativa e l'esercizio da ϕρόνησις (platonicamente inteisa comme a forma ciu âta de riflescion e quindi comme o ciu nobile attezzamento che o filosofo o posse assumme, ben despægia, quindi, da quella "prudença" che Aristottile o l'includiâ inta serie de virtù inte l'Etica Nicomachea), o conscidera o ben comme o "fin" (τέλος) supremo.
 
Into segondo periodo, Aristottile o porta in primmo cian i motivi de divergença da-o platonismo: Platon mæximo, inti so urtimi dialoghi, o l'aveiva sottoposto a so dotriña de idee a un potente sforço de rielaboraçion, consapeive de numerose difficortæ da quella suscitæ. Speüxippo, d'âtra parte, o l'aveiva accentuao l'aspetto matematico de idee e in sce questa interpretaçion se appunton daprimma e critiche de Aristottile, pe estendise dapœu gradaamente a-a dotriña platonica in generâ e sorvetutto a-a "separaçion" de idee da-e cose. Da-a rente a-i scriti in sce-a filosofia e in sce-e idee remonta a questo periodo e seçioin ciu antighe da Fixica, da Metafixica, de l'Etica Eüdemea e da Politica, inte quæ ciu evidenti son ancon e traççe do platonismo (Dê, supremo ordinatô e fin de tutte e cose; l'animaçion di çê; l'etere quinto elemento, ecc.).
 
Into terço periodo, infin, a-o quæ remonta a redaçion de squæxi tutto o ''Corpus aristotelicum'' da noi possedúo, Aristottile o razonze a piña maturitæ dotrinâ, inta quæ se mezua piñamente o so destacco da Platon.
 
Se e idee gh'han un'existença assoluamente separâ da-i oggetti de l'esperiença senscibile, comme pœuan êse fondamento da realtæ de cose? Pe costituîne l'esença devan êse intrinseche a queste : e se ascì questo se ammette, parlando de una "presença" de l'idea in ciaschedun di individui che a questa "partecipa", força l'è concludde che a so existença separâ e indipendente a no azonze ninte de esençiâ a-o quaddro da realtæ, dando ançi lœugo a un so duplicao superflo (coscì díto argomento do terço ommo). L'idea, esença eterna, universâ, dominante l'existença transeunte di individdoi, se determina inta mateia, costituindo a scingola e concreta realtæ. L'"idea" platonica se trasmua coscì inta "forma" aristotelica (μορϕή, ò ancon, co-o vegio nomme, εἶδος), e quell'elemento negativo che inta natua, pe Platon, o se componeiva co-o púo êse de l'idea fando sci che a diverzesse sempre da-a so perfeçion, o divegne a "mateia" (ὕλη), che a forma a plasma inte l'individdo, ò "scinnolo" (σύνολον, "insemme", di doi elementi). Solo quest'individdo o l'è riâ, no avendo existença aotonoma ni a forma, ni a mateia. Questo da pœu no escludde che a forma a posse êse concepia da-o pensceo inta so pua indipendença, saiv'a dî inta so universalitæ scevra de ogni determinaçion particolâ: da questo punto de vista, a forma a l'è l'universâ (καϑόλου), ch'o vegne conquistao da-o pensceo inte cose esterne mediante un processo de separaçion, ò "astraçion", da-e particolaritæ individuæ, ch'o fa comprende o senso da so posteiô qualificaçion comme "universâ astræto". D'âtra parte, a mateia a no l'è soltanto un sostrato inerte in sce quæ s'imprimme a forma, ma de questa forma a g'ha in lê a poscibilitæ; e a forma quindi a no a determiña estrinsecamente, ma a costituisce a traduçion in atto da capaçitæ impliçita in quella. O binommio stattico de mateia e forma o se risolve quindi inte quello dinamico de potença e atto.
 
A "potença" a l'è a δύναμις, concreta capaçitæ de sviluppáse into senso de una çerta forma. L'"atto" o l'è "energia" (ἐνέργεια), in quante attiva realizzaçion de una dæta capaçitæ ò potença, e "entelechìa", in quante forma, ançi mateia formâ, attuâ realtæ individuâ (ἐντελέχεια, da ἐν "in", τέλος "fin" e ἔχειν "avei": realtæ ch'a g'ha o so fin in lê mæxima, avendolo razonto co-o compimento do so processo de sviluppo). Questo passaggio da-a potença a l'atto o no dev'êse concepio comme realizzantese una votta pe sempre; ogni momento do divegnî o l'è attuaçion de una precedente potença e costituçion de una potença ch'a rendiâ poscibile una nœuva attuaçion. Tutto o mondo o l'è coscì un processo de crescente determinaçion, inta quæ a perfetta idealitæ da forma a se attua sempre ciu da l'imperfetta mateialitæ da potença. A-o limmite de questo processo, Aristottile o pon un ente perfetto che, avendo piñamente attuao a so natua, o l'è "atto púo", atto do tutto scevro de potença (Dê). Questo no escludde però che questo o l'influisce in sce-o mondo comme scopo supremo de tutto o so processo de attuaçion: Dê o mœuve comme "oggetto de l'amô", o mœuve sença mesciâ ("motô immobile": κινοῦν ἀκίνητον). D'âtra parte, a so supeioitæ a ogni exigença de attivitæ e de movimento a no pœu concepíse comme assolua mancança de vitta (ço che saiæ inconciliabile co-a so suprema perfeçion): quindi a so vitta sença attivitæ a no pœu êse che a contemplaçion, no de una veitæ diversa da lê mæximo (ço che implichiæ, no attuâ possesso da veitæ, ma potença conoscitiva tendente a-o possesso da veitæ), benscì da veitæ che lê mæximo o costituisce: Dê o pensa lê mæximo, o l'è "pensceo do pensceo" (νόησις νοήσεως). In urtima analixi, se inta cosmica gerarchia de l'êse no gh'è forma ò attualitæ che no segge ligâ a-a mateia ò potença, a l'estremo so vertixe a forma ò attualitæ a torna a susciste co l'indipendente pureçça de l'idea platonica, e solo inte tâ pureçça lê a fornisce senso e valô a tutto l'edifiçio da realtæ. Questo o dimostra quante tenaxemente persciste inta mente de Aristottile, nonostante a so viva aspiaçion a l'immanença, a conceçion trascendentistega da realtæ, inpreisa in zoentù a-a scœua de Platon.
 
Inte l'Etica ascì , Aristottile o l'è ben lontan da l'ascexi platonica, mirante a l'assolua separaçion de l'anima da-a scciavitù corpoia. A virtù a l'è un "abito", un'attitudine do voei a comportáse in te'n çerto moddo, ch'a no dipende tanto da de dotriñe e da de convinçioin teoretiche quanto da de concrete capaçitæ pratiche. In generâ, a consciste inta condiçion d'equilibbrio inta quæ l'añima a vegne a trováse quand'a se tegne lontaña da entrambi i estremi da pascion: tra o viççio dipendente da-o difetto e quello dipendente da l'eccesso, a l'occupa o "giusto mezo". Ma se, in tâ moddo, e virtù propriamente "etiche" se destaccan da-a sfea da sciença e se rinsæran inte quella de l'esperiença pratica ò do "costumme" (εϑος), a queste sovrastan d'âtro lao e virtù dianoetiche, ò virtù da διάνοια, do retto "eserciçio intellettuâ". E coscì, curmine da poscibile perfeçion e feliçitæ de l'ommo l'è, pe Aristottile ascì, no l'açion ma a contemplaçion, quella vitta teorettica, d'impronta platonica, inta quæ megio o mortâ o s'avvexiña a-a soddisfæta beatitudine de Dê. Questo no leva che pe Aristottile soltanto inta vitta sociâ l'ommo, ch'o l'è l'"animâ politico" pe eccellença, o posse attuâ o so perfeçionamento morâ e conseguî a so feliçitæ. O stæto, de fæto, a ciu perfetta de organizzaçioin sociæ, o l'è l'atto rispetto a-o quæ l'individdo e a famiggia son a potença, e l'è quindi o fin verso o quæ tende o sviluppo de l'ommo.