A Scórpena (Scorpaena Porcus,-Linnaeus1758), in Ventemigliusu Rascàssa[1] a l'e 'n péscio de mâ de l'órdine Scorpeniformes e da famìggia  Scorpenidae, difûzo in Atlàntico òrientâle, Mediterànio e Mâ Neigro.

ZE
Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize

A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

Descriçión e diferénse con Scorpaena scrofa modìfica

 
Scórpena a Cambrils (Catalunya)

A scórpena l'é de cô brùn. A l'à 'n còrpo  tòsso -ch'o peu arivâ a 'na longhéssa màscima de 30 cìtti e un péizo de 800 gràmmi-  coverto de scàgge picinn-e dîte "ctenoidi" (con o bòrdo dentelòu cómme 'n petenin). A testa a l'e masiccia e gh'à di apendîci, carnucioîn e spinn-e sôvia e in gîo a-i  éuggi. A bócca a l'é ànpia, l'âa dorsâle a l'à dózze spinn-e velenôze; e âe ventrâli e i òpercoli de òêge àn spinn-e velenôze ascì. A côa a l'é gròssa a forma de spatola. A vive d'arénte a-a còsta a 'na profonditæ de nòrma éntro i 30 metri,

In càngio o Capón (Scorpaena Scrofa) -in Italiàn  "Scorfano Rosso"; ventemigliusu Capùn[1]- o triga a 'na profonditæ da-i 20 e 200 metri , o l 'é  ciù gròsso (o peu arivâ a 'na longhéssa de 50 cìtti e 'n péizo de 4-5 chìlli) e a parte o cô rósso a màccie ciù scûe, che peuàn végni maròn, e rêuza, o se distìngoe ascì p'àvei  apendîci carnôze sótta a-o mento, e spìnn-e in sciâ schenn-a.

Alimentaçión e  riproduçión modìfica

«A rascàssa a vive pousà insci’u fundu,fandu de tütu pe’deghisàsse tra e àreghe e e roche»[1]  

Pescio da Fóndo, o no l'à a vesciga natatöia, e o s'é evolûo pe vîve pösòu in scî fondi de schêuggi e de pòsideonie, dôve pe-a seu fórma, inmobilitæ e coloraçión l'é difìçile véddilo; o cô brùn, a màccie de varia intensitæ e dispoxiçión o réndan mimêtico con l'ambiente, no pe difèiza ma pe cacciâ da fermo: predatô notùrno, o se méscia lentaménte spinzéndose co-e petorâli in atéiza de crostâcei, anélidi e molùschi che ghe pàsan a tîo e che végnan leteralmente aspiræ da-a seu grande bócca.

A riproduçión a l'avégne da Màzzo a Agósto; e êuve, inte 'n ùnico  mùggio, galézan. 

Nómmi modìfica

  • Scórpena[2]: O nómme grêgo σκορπίος o s'atreuva za inta Stoia di animæ d'Aristolete. No l'é ciæo se Aristotele o l'a descrìtto e dôe scorpene; asémme a-o nómme Skorpios ghe n'e 'n âtro, Skorpis, ch'o porieiva ese unn-a de dôe scorpaene o fòscia a scórpena fémina  

«Ὁ δὲ σκορπίος τίκτει δίς (..) οἱ (..) σκορπίδες [τίκτουσιν] ἐν τῷ πελάγει»[3]

 
Scórpena inte'n piâto grêgo antîgo (Musêo archiològico de Pella)

Into seu Deipnosophistai Ateneo o distingoe 'n skorpios ròsso/giâno (πυρρός) e un âtro scûo, e a continoaçión o dâ doî nómmi, σκόρπαινα καὶ σκορπίος:

«Ἱκέσιος δέ φησι·« Τῶν σκορπίων ὃ μέν (..) πελάγιος πυρρός, ὁ δ' ἕτερος μελανίζων (..)». Ἐν δὲ πέμπτῳ ζῴων μορίων ὁ Ἀριστοτέλης σκορπίους καὶ σκορπίδας ἐν διαφόροις τόποις ὀνομάζει. Ἄδηλον δὲ εἰ τοὺς αὐτοὺς λέγει· ὅτι καὶ σκόρπαιναν καὶ σκορπίους πολλάκις ἡμεῖς ἐφάγομεν καὶ διάφοροι καὶ οἱ χυμοὶ καὶ αἱ χρόαι εἰσὶν οὐδεὶς ἀγνοεῖ.»[4]

L'é o nómme σκόρπαινα ch'o saieiva l' òrìgine de Scórpena, pe designâ quélla ciù picinn-a (S. porcus):

«Pour la distinction de scorpaena et de scorpio (scorpios) , cités conjointement par Pline (32, 151), l'indication dirimante est fournie par Athénée (320 d); tandis que le second de ces poissons est roux et bigarré (cf. Plin., 32, 70 ; 32, 128), le premier est brun. Le scorpio l'emporte en saveur et qualité nutritive ; en outre, il est plus piquant ; cf. Athen., 320 e ; Opp., Hal, 2, 458 : Ον., Hal, 116. Bref, la scorpène rouge, plus grande et plus appréciée (Scorpaena scrofa, L.), paraît être le scorpio (scorrpios) des anciens; la scorpène brune, plus petite et plus coriace, utilisée pourtant dans la confection de la bouillabaisse (Scorpaena porcus, L.), paraît être leur scorpaena»[5]

Za o Pierre Belon o l'aiva dito che Scorpina o l'ea o nómme co-o quæ i grêghi ciamavan a scórpena picinn-a (e Scorpidi o nómme de quélla grande)

«Le Scorpion de mer & la Scorpene. Le vulgaire de Grece prononce Scorpidi, a la difference de la Scorpene, que les payfanes nomment Scopina (..) Le Scorpion eft plus feignorial, plus rouge»[6]

ma l'identificaçion a porieiva ese a-a revèrsa percöse in grêgo modèrno o nómme skorpios o s'adeuvia ciù de spésso pe S. porcus:

«Scorpaena scrofa L., M. G. σκόρπινα, and S. porcus L.: "à cette seconde espèce d'une coloration brune on donne vulg. le nom de σκορπιός et χάφτης" (Apost. p12)»[7]

In òçitàn S. scrofa a l'é ciamâ Escorpena/escourpeno (òpûre Capon/Capoun). Coscì, o nómme clàscico (σκόρπαινα) che pe arcuni studiôxi o saiaieva quéllo da Scorpaena picinn-a  o l'é adeuviòu inte questa lengoa pe nominâ quella grande. A picinn-a a l'é a Rascassa/o

  • Rascàssa o l'e 'n nómme òcitàn, za çitòu da Belon e Rondelet[8], ch'o s'atreuva inta Liguria, Catalunya/València/Balears[9], e in françéize ascì

«Rascas, rascasso a deus sens, tous deus tirés de l'idée primitive de gratter: a) brut, piquant, rude (..)   b) teigneus, d'où crasseus, sale, malpropre»[10]

Quésto nómme Rascassa/o/e o l'é adeuviòu ascì pe di pesci d'âtre famìgge, cómme Uranoscopus scaber (françéize: rascasse blanche; òçitàn rascasso blanco)[11] òpûre Pterois miles (rascasse volante in françéize[12], rascasso voulanto/vouladisso in òçitàn), ch'a l'é 'na menn-a aprêuo a spantegâse into Mediterànio.[13][14][15]

Nòtte modìfica

  1. 1,0 1,1 1,2 Enrico Malan; Pesci e bestie de marina intu parlà Ventemigliusu (2013)
  2. Scibén che inta pòula Scórpena o son da létia O o l'é seròu, o Casaccia o l'a scrita con l'acénto grâve: Scòrpena https://archive.org/details/dizionariogenove00casauoft/page/701/mode/1up
  3. http://remacle.org/bloodwolf/philosophes/Aristote/animaux5.htm
  4. http://remacle.org/bloodwolf/erudits/athenee/livre7gr.htm#320e
  5. E. de Saint-Denis; Ichtyologie et philologie (1945)
  6. Pierre Belon; La nature et diversité des poissons (1555)
  7. http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Oppian/Halieutica/1*.html#note94
  8. Guillaume Rondelet, L'Histoire entière des poissons (1558)
  9. https://llengualigur.blogspot.com/2020/01/fascinacio-per-la-lletjor-u-capun-e.html
  10. Paul Barbier, Notes sur certains noms de poissons (1909)
  11. Louis Pila; Pei e pesco daou gou de Marsiho (1911)
  12. Georges Cuvier; Tableau élémentaire de l'histoire naturelle des animaux (1798)
  13. https://web.archive.org/web/20200226120437/http://www.saperescienza.it/news/piante-animali/il-pesce-scorpione-sta-invadendo-il-mar-mediterraneo-29-6-16/1241-il-pesce-scorpione-sta-invadendo-il-mar-mediterraneo-29-6-16
  14. https://www.aegeanews.gr/news/thalassa-skafos/264048/limenarcheio-ko-prosochi-leontopsaro-dilitiriodes-psari-stin/
  15. https://www.ouest-france.fr/leditiondusoir/data/23502/reader/reader.html#!preferred/1/package/23502/pub/33918/page/4

Galerîa d'inmaggine modìfica

Âtri progètti modìfica