Kosovo

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

O Kosovo (Kosova ò Kosovë in albanéize, prononçiòu [kɔˈsɔva] ò [kɔˈsɔvə], Косово in sèrbo, prononçiòu [kôsoʋo]), conosciûo ofiçialménte cómme Repùbrica do Kosovo (Republika e Kosovës in albanéize, Република Косово in sèrbo), o l'é 'n pàize a riconosciménto limitòu de l'Eoröpa sùd-òrientâle. O Kosovo o l'à diciaròu in mòddo unilaterâle a sò indipendénsa a-i 17 de frevâ do 2008 e, d'ancheu, o l'é riconosciûo cómme 'n stâto sovràn da 97 pàixi de Naçioìn Unîe.

A bandêa do Kosovo

A poxiçión do Kosovo in sciâ càrta giögràfica

Càrta fìxica do Kosovo

Giögrafîa

O Kosovo o confìnn-a co-a Sèrbia a nòrd e a levànte, co-a Macedònia do Nòrd a sùd-èst, con l'Albanîa a sùd-òvest e co-o Montenéigro a ponénte. O se trêuva a-o céntro da penîzoa balcànica e o l'à 'n'àrea de 10.887 km², pe 'na popolaçión de 1,8 milioìn de persónn-e. O teritöio do Kosovo o l'é pi-â ciù pàrte òcupòu da-e dôe cianûe da Metohija e da Ciànn-a di Mèrli; e artûe de Àrpi Albanéixi e di Mónti Šar se trêuvan, rispetivaménte, inta pàrte sùd-òcidentâle e inte quélla de sùd-èst do pàize. A sò capitâle, e çitæ ciù grànde da naçión ascì, a l'é Pristina.

Stöia

Inte l'etæ clàscica, o teritöio do modèrno Kosovo o l'êa abitòu sorviatùtto da-a tribù di Dardâni, i quæ àn creòu 'n pàize indipendénte conosciûo co-o nómme de Régno de Dardània into sécolo IV prìmma de Crìsto. L'àrea a l'é stæta conquistâ da l'inpêro romàn into sécolo I prìmma de Crìsto, restàndo dónca pe-o milénio a vegnî inte l'inpêro bizantìn. O domìnio di grêghi o l'é duòu scìnn-a-i sécoli VI-VII, inti quæ o contròllo do Kosovo o l'é stæto contestòu da-i pòpoli Slâvi e, pöi, da-o Prìmmo Inpêro Bùlgaro ascì. Into sécolo XIII, o Kosovo o l'é diventòu o cheu do stâto medievâle da Sèrbia, óltre che a sêde da gêxa ortodòssa sèrba a partî da-o sécolo XIV, ö sæ quànde o l'é stæto elevòu a patriarcâto. L'espansción òtomànn-a inti Balcàni tra a fìn do sécolo XIV e o prinçìpio do sécolo XV a l'à portòu a-o declìn e a-a chéita de l'inpêro sèrbo, co-a batàggia da Ciànn-a di Mèrli do 1389 ch'a l'é consciderâ un di moménti cruçiâli da stöia da Sèrbia medievâle. L'inpêro òtomàn o l'à conpletòu a conquìsta de l'àrea depoî a coscì dîta segónda batàggia do Kosovo, controlàndo coscì o pàize scìnn-a-o prinçìpio do sécolo XX.

Vèrso a fìn do sécolo XIX, o Kosovo o l'êa o céntro do moviménto naçionâle albanéize, co-o sccéuppo de dôe inportànti rivòlte into 1910 e into 1912. Co-a batòsta patîa inte goære balcàniche, i tùrchi àn çedûo a zöna a-a Sèrbia e a-o Montenéigro. Ste naçioìn chi són dónca ìntræ, depoî a Prìmma Goæra Mondiâle, inta Iogoslàvia e, dòppo 'n perîodo sott'a-o regìmme unitâio do Régno de Iogoslàvia, co-a costituçión promulgâ dòppo a Segónda Goæra Mondiâle a l'é stæta costitoîa a provìnsa socialìsta aotònoma do Kosovo e da Metohija a l'intèrno da repùbrica costitoénte iogoslâva de Sèrbia. E tenscioìn in Kosovo tra e comunitæ albanéize e sèrba se són agravæ into córso do sécolo XX, scceupàndo de vòtte in scóntri violénti ch'àn portòu in sciâ fìn a-a goæra do Kosovo, finîa co-o retîo de l'armâ iogoslâva e a creaçión de l'UNMIK da pàrte de Naçioìn Unîe. O Kosovo o l'à dónca diciaròu in mòddo unilaterâle a sò indipendénsa a-i 17 de frevâ do 2008, òtegnìndo o riconosciménto diplomàtico de 97 stâti ménbri de Naçioìn Unîe. A ògni mòddo a Sèrbia a no riconósce o Kosovo cómme 'n stâto sovràn, continoàndo a rivendicâlo cómme sò provìnsa costitoénte aotònoma do Kosovo e da Metohija, scibén ch'a riconòsce l'aotoritæ governatîva de instituçioìn do Kosovo a partî da l'acòrdio de Bruxelles do 2013.

Economîa e polìtica

O Kosovo o l'é 'n pàize in vîa de svilùppo, co-în'economîa a rédito médio-âto. A naçión a l'à avûo 'na fórte cresciànsa econòmica a partî da-a sò indipendénsa, aomentàndo o sò PIL pe tùtti i ànni fêua de quélli da crîxi finançiâia do 2007-2008. A sò monæa ofiçiâ a l'é, de facto, l'éoro, scibén ch'o Kosovo o no fa pàrte de l'Unión econòmica e monetâia de l'Unión Eoropêa.

O Kosovo o l'é un di ménbri do Fóndo Monetâio Internaçionâle e da Bànca Mondiâle, pe de ciù o l'é in córso o procèsso pe l'adexón a l'Interpol e o l'é un di pàixi òservatoî de l'Òrganizaçión da Coperaçión Islàmica.

Bibliografîa

• (EN) Miranda Vickers, Between Serb and Albanian: A History of Kosovo, Hurst & Company, 1998, ISBN 1-850-65358-5.
• (EN) Noel Malcolm, Kosovo: A Short History, Macmillan, 1998, ISBN 0-333-66612-7.
• (EN) Andrew Herscher, Violence Taking Place: The Architecture of the Kosovo Conflict, Stanford University Press, 2010, ISBN 0-804-77622-9.
• (EN) Robert Elsie, Historical Dictionary of Kosovo, 2ª ed., Scarecrow Press, 2010, ISBN 0-810-87483-0.
• (EN) Andrea Lorenzo Capussela, State-Building in Kosovo: Democracy, Corruption and the EU in the Balkans, Bloomsbury Publishing, 2015, ISBN 1-786-73983-6.
• (EN) Sabrina P. Ramet, Albert Simkus e Ola Listhaug, Civic and Uncivic Values in Kosovo: History, Politics, and Value Transformation, Central European University Press, 2015, ISBN 96-33-86074-1.

Âtri progètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Kosovo

Colegaménti estèrni

• (SQ, SR, EN) Scîto ofiçiâ do govèrno, in sce kryeministri.rks-gov.net. URL consultòu o 5 màzzo 2022.
• (SQ, SR, EN) Scîto ofiçiâ do parlaménto, in sce kuvendikosoves.org. URL consultòu o 5 màzzo 2022.
• (SQ, SR, EN) Scîto ofiçiâ do prescidénte, in sce president-ksgov.net. URL consultòu o 5 màzzo 2022.