Giæa (cianta)

spêce de ciànta
(Rindirisòu da Giæa)
"Giæa" o rimànda chi. Se ti t'ê aprêuvo a cercâ âtri scignificâti, véddi Giæa (disanbiguaçion).

Beta vulgaris (L., 1753), comuneménte conosciûa ségge cómme giæa ségge cómme giærâva in sciâ bâze di ûzi, a l'è 'na ciànta ch'a apartegne a-a famìggia de Amaranthaceae[1], da quæ se pœan mangiâ e féugge.

ZE
Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize

A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

Beta vulgaris
A cianta da giæa
Clasificaçión APG IV
Domìnio Eukaryota
Régno Plantae
(clade) Angiospermae
(clade) Mesangiospermae
(clade) Eudicotidae
(clade) Eudicotidae centrâli
(clade) Sùperasteridae
(clade) Asteridae
(clade) Euasteridae
(clade) Campanulidae
Órdine Caryophyllales
Famìggia Amaranthaceae
Génere Beta
Spêce B. vulgaris
Clasificaçión Cronquist
Domìnio Eukaryota
Régno Plantae
Sóttarégno Tracheobionta
Sùperdivixón Spermatophyta
Divixón Magnoliophyta
Clàsse Magnoliopsida
Sóttaclàsse Caryophyllidae
Órdine Caryophyllales
Famìggia Chenopodiaceae
Génere Beta
Spêce B. vulgaris
Nomenclatura binomiale
Beta vulgaris
L., 1753
Scinònimo

46 scinònimi

Quésta ciànta a l'è stæta 'na de prìmme a êse descrîta segóndo o modèrno scistêma de clasificaçión, dæto ch'a l'êa stæta za catàlogâ into 1753 da Linneo, inta sò inportantìscima òpia Species Plantarum[2].

Etimologîa modìfica

A l'é 'na ciànta erbàcea, existénte in divèrse variêtæ: da sùcou, da òrto e da foràggio, pe l'alimentaçión de béstie.

In sciâ bâze de l'ûzo a l'è conosciûa con divèrsci nómmi:

Descriçión modìfica

 
Scioî de B. vulgaris (da variêtæ da sùcou).

A giæa a l'è 'na ciànta èrbacea da-a coltivaçión bienâle, de ræo perénne, ch'a l'è àncoâ a-o seu gràçie a 'na réixe méistra e ch'a pœ arivâ a 'n'altéssa de ciù ò mêno 1 ò 2 mêtri.

Féuggie modìfica

E féuggie da B. vulgaris són lónghe tra 5 e 20 cìtti (ciù picìnn-e quélle vèrso l'âto), a fórma de cheu, e arivàn a dimenscioîn bén bén magioî inte variêtæ coltivæ. Quéste àn ascì 'n màrgine intrêgo ò óndulòu e, in sciâ pàgina superiôre, prezentàn 'na nétta còsta centrâle.

Scioî modìfica

I scioî de quésta ciànta àn 'na tìnta vèrde ò róssa e són asæ picìnn-i, co-in diàmetro de 3-5 mm, formæ da çìnque féugge (ò pétali) e són arechéugéiti in dénse spîghe, in grùppi generalménte da træ a éutto unitæ. L'inpolinaçión a l'avegne gràçie a-a fòrsa do vénto, in vîa primâia, e secondariaménte atravèrso e bestiête.

Frûti modìfica

O frûto o l'è costitoîo da doî acheni modificæ de mòddo da contegnî a seménsa, da-a fórma a lénte e ànpia 2-3 mm.

Distriboçión e habitat modìfica

E variêtæ sarvæghe de B. vulgaris són distriboîe inta ciù pàrte de l'Eoröpa, inta Macaronesia e inte l'Àzia òcidentâle, scibén che ghe séggian ciànte natûalizæ inti âtri continénti ascì[1].

In particolâ són difûze inte zöne costêe, caraterizæ da 'n elevâ salinitæ e da 'n seu sàbiôzo ò conpòsto sorviatùtto da prîe.

Produtoî modìfica

Inte l'Eoröpa produtoî de sùcou giànco són a Frànsa e a Germània e, ecetoòu o Lusenbùrgo, tùtti i Pàizi de l'Unión Eoropêa estrâon o sùcou da-a B. vulgaris.

Produtoî de giærâve da sùcou (into 2018)
Pàize Produçión (tonêi)
  Rùscia 42.065.957
  Frànsa 39.914.030
  Stati Unïi 30.192.920
  Germània 26.191.400
  Turchia 17.436.100
  Polònia 14.302.910
  Ucraìnn-a 13.967.700
  Cinn-a 11.276.600
  Egitto 10.377.371
  Régno Unîo 7.620.000

Nòtte modìfica

  1. 1,0 1,1 (EN) Beta vulgaris, in sce powo.science.kew.org. URL consultòu o 5 màzzo 2021.
  2. (LA) Carl von Linné, Species Plantarum: exhibentes plantas rite cognitas, ad genera relatas, cum differentiis specificis, nominibus trivialibus, synonymis selectis, locis natalibus, secundum systema sexuale digestas, Stoccolma, Impensis Laurentii Salvii, 1753, p. 222.

Âtri progètti modìfica