Bastiggia

antîga fortéssa de Pariggi
ZE-P
Sta paggina chie a l'è scrita in zeneize
co' ina grafia tipo quella do Prian do 1745

Bastiggia (da-o fr. Bastille, da bastide, da-o prov. bastida), coscì a l'è ciamâ pe antonomaxia a bastía parigiña ch'a s'erzeiva tra l'estremitæ da via S. Antógno, i giardin de l'Arsenâ e l'odierna ciaçça da Bastiggia. Pariggi a ghe n'aiva atre doe: quella de S. Denixo e quella do Temple, meno note e meno memorande.

Reconstroçion da Bastiggia co-a porta S. Antogno verso o 1420

A Bastiggia de S. Antogno, destinâ a difende a çittæ a oriente, in sce-a Senna, a fu incomençâ sotta o regno de Carlo V de Valois e conduta a termine, inta so primitiva costruçion, sotta o Carlo VI (1369-1383), con œutto torioin unii da di fabbricæ mascisci. Into 1634 ghe fu scavao in gio un fossao de 36 metri de largheçça e 7 de prefonditæ, a l'ærze interno do quæ se levava una formidabile miagia de circa 11 metri d'ertixe. Naturalmente, in tempo de paxe questa a servì, fin da l'eppoca do Luigi XI, comme prexon e lœugo de tortua pe-i condannæ a-a peña capitâ; e s'aregorda comunemente che chì fu torturao longamente Giacomo d'Armagnac, ducca de Nemours, primma de êse decapitao (1476-77). A servì ascì, sotta l'Enrico IV, comme lœugo seguo a-a conservaçion do tezoo regâ: prez., quande ne fu governatô o Sully, ghe fu rinserao circa 16 mioin de lie, destinæ, inta mente do re, a asseguâ l'esecuçion de 'n ambiçiozo programma.

Dapœuscia, e saiv'a dî da-i tempi do Luigi XIII, e da pœu, sempre ciu decizamente, sotta o Luigi XIV, a mole possente a servì squæxi escluxivamente comme prexon de stato: sempre armâ de canoin, do resto, e sempre apægiâ a-a difeiza da çittæ, comme durante a guæra da Fronda. Chì fu caciao o Fouquet, quand'o caze' in desgraçia do Luigi XIV, e pe di belli anni ghe languì, fin a-a so morte (19 novembre 1703), o misteiozo prexonê "da-a maschera de færo". Pe tutto o sec. XVIII, una folla de prexonê illustri a passò pe-a Bastiggia, da-o Voltaire, ch'o gh'andò pe doe votte (1717 e 1726), a-o Morellet e a-o Linguet, scritoî spregiudicæ e pensatoî, pubbriçisti e libræ, nobbili perseguitæ da-i parenti, da-i creditoî, da-a corte, e borgheixi colti e no rassegnæ. Una lettre de cachet, sença arcuña specificaçion de reato ò d'imputaçion, a bastava perché a Bastiggia a l'arvisse e porte e a colesse a vittima, a quæ a gh'arestava pe tempo indefinio, mescciâ co-i pezo delinquenti, esposta a-o sfrutamento de governoei e basci fonçionai, alógiæ co-e famigge inte l'inmensa forteçça. O Linguet, quindi, o no l'ezageró troppo quande, into 1783, o pubbricò i so Mémoires sur la Bastille, che solevon un cóo de proteste e d'imprecaçioin.

Naturalmente, quande scciupò a rivoluçion, a Bastiggia a fu pigiâ d'œuggio: questa a l'ea un di segni ciu manifesti de l'assolutismo despottego, e o fæto che gh'ea stæto e gh'ea di prexonê che languivan da mezo seccolo (comme quell'Izacco Armet de la Motte ch'o gh'arestò 54 anni e 5 meixi!) o stimolava l'instinto da plebe parigiña a l'assâto e a-a destruçion. O 14 luggio 1789 a guarnixon, composta ascì de 95 invallidi, a fu subitamente travotta da l'ondâ inarrestabile da folla (guidâ da di popolen violenti, ma ascì da di ommi comme o Barras), e in poche ôe a forteçça (preiza una primma votta into 1418 da-i Borgognoin e 'na segonda votta into 1594 da l'Enrico IV) a fu fîto incendiâ, smeniççâ, viâ da-o fô popolâ. Doi giorni doppo, l'assembrea naçionâ a ne delibiava (16 luggio 1789) a demoliçion; e con parte do materiâ che se ne ricavò fu construto o ponte Luigi XVI. A destruçion da Bastiggia a fu saiâ comme anonçiatrixe de tempi nœuvi, in França e a l'estero, e poeti d'ogni paize ne canton o scignificao scimbolico.

Un preçiozo archivio o l'andò in gran parte destruto; ma quella parte ch'a sfuzzì a l'incendio e a-o sacchezzo a basta a fornî a-i studioxi di elementi preçioxiscimi e no ancon completamente sfrûtæ.

L'urtimo governatô o fu o Jourdan de Launay.

Da-o 1880, o 14 de luggio a l'è a festa naçionâ da repubbrica françeize.

Bibliografîa modìfica

  • (FR) Fernand Bournon, La Bastille, Imprimerie nationale, 1893.
  • (FR) Raoul Arnaud, Le fils de Fréron, Perrin, 1909.
  • (FR) Ernest Lavisse, Histoire de France contemporaine depuis la révolution jusqu'à la paix de 1919, Pariggi, Hachette, 1920-1921.
  • (IT) Romolo Caggese, Enciclopedia Italiana di scienze, lettere ed arti, Romma, Istituto Treccani, 1930.

Conligamenti esterni modìfica

Contròllo de outoritæVIAF (EN297228641 · LCCN (ENn50026425 · GND (DE4102871-5 · BNF (FRcb11942452h (data) · WorldCat Identities (ENn50-026425